Η λέξη –πανώλη- προέρχεται από το ουσιαστικοποιημένο επίθετο ο, η πανώλης (-ους), το πανώλες. Εννοείται ότι προσδιορίζει το ουσιαστικό νόσος (πανώλης νόσος) και σημαίνει την ασθένεια που καταστρέφει τα πάντα.

Η πανώλη ή πανούκλα είναι οξεία λοιμώδης νόσος, που προκαλείται από το βακτήριο «βάκιλος του Γερσίν». Η νόσος μεταδίδεται στον άνθρωπο από το τσίμπημα ψύλλων, που παρασιτούν σε άρρωστο μαύρο αρουραίο. Μεταδίδεται εύκολα και γρήγορα με άμεση ή έμμεση επαφή, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις πνευμονικής εντόπισης, οπότε μεταδίδεται ακόμα και με τα σταγονίδια. Είναι βαριάς μορφής ασθένεια, με υψηλό πυρετό και τοξική κατάσταση. Η ασθένεια εμφανίζεται σε τρεις μορφές:

-βουβωνική (έντονη αιμορραγική λεμφαδενίτιδα),

-πνευμονική, που είναι ιδιαίτερα μολυσματική μορφή (βαριά πνευμονία)

-σηψαιμική.

Η σηψαιμική και η πνευμονική μορφή είναι πάντα θανατηφόρες, εάν η θεραπευτική αγωγή δεν είναι ταχύτατα αποτελεσματική. Οι σουλφοναμίδες και ορισμένα αντιβιοτικά, όπως η στρεπτομυκίνη είναι πολύ αποτελεσματικές κατά του πανωλικού βακτηρίου.

Η πανώλη είναι γνωστή από την αρχαιότητα. Παράδειγμα αναφορών είναι αυτό του Θουκυδίδη: ο λοιμός των Αθηνών, πιθανώς να είναι η πανώλη.

Η πανώλη ανήκει στις 5 σοβαρότερες μεταδιδόμενες ασθένειες. Η προφύλαξη επιτυγχάνεται με μέτρα που λαμβάνονται από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ), η τήρηση των οποίων είναι υποχρεωτική για τα κράτη-μέλη της οργάνωσης αυτής.

Το Μάη του 1816, από σφάλμα του Βοεβόδα της Άρτας, έσπασαν τους υδαταγωγούς που ήταν η κινητήρια δύναμη για τους μύλους κι έτσι η πόλη έμεινε χωρίς αλεύρι και δεν μπορούσε να το προμηθευτεί από αλλού, μιας και ο φόβος της πανούκλας είχε διαδοθεί παντού και κανένας έμπορος ή αγρότης δεν έμπαινε στην Άρτα. Οι θάνατοι αυξάνονταν καθημερινά. Οι αρμόδιοι θρησκευτικοί ηγέτες όλων των θρησκευμάτων προσπαθούσαν να βρουν τρόπους να κλείσουν τους ναούς μιας και εκεί μαζεύονταν κόσμος, όπου με προσευχές πίστευαν να λυτρωθούν από το κακό, όμως αντίθετα οι χώροι αυτοί ήταν εστία μόλυνσης. Περισσότερο εκτεθειμένοι στις επιδημίες ήταν οι μουσουλμάνοι της πόλης, οι οποίοι σε αντίθεση με τους Έλληνες και τους Εβραίους δεν απομόνωναν τους ασθενείς αλλά τους είχαν μέσα στο σπίτι.

Γάλλος πρόξενος εκείνο τον καιρό στην Άρτα ήταν ο Πουκεβίλ, ο οποίος φαίνεται να είχε κάποιο όνομα στην πόλη, αφού ο διοικητής τον παρακάλεσε να μην φύγει από την πόλη και αποθαρρύνει τους Αρτινούς. Αρχικά έμεινε, αλλά, όταν η επιδημία άρχισε να θερίζει και 30 νεκρούς την ημέρα, έφυγε και αυτός.

Τα νεκροταφεία της πόλης είχαν παραγεμίσει. Αυτός ήταν άλλος ένας παράγοντας για την εξάπλωση της επιδημίας, ότι τα νεκροταφεία της πόλης μέχρι το 1882 βρίσκονταν στις αυλές των εκκλησιών, συναγωγών και τεμένων στην πόλη. Στην δοξολογία που έγινε, οι Αρτινοί δεν ακολούθησαν, ενώ ο διοικητής, ο Κατής έφυγαν σε άγνωστα μέρη. Ο Πουκεβίλ πέρασε από τα βουνά της Ακαρνανίας στο Μεσολόγγι και ο Μητροπολίτης εγκατέλειψε το ποίμνιο και έφυγε στο Βραχώρι.

Ο Μητροπολίτης Σεραφείμ Βυζάντιος στο Δοκίμιό του γράφει τα εξής για την επιδημία της πανώλης στην Άρτα

«Εν τη δυστυχεί ταύτη πόλει συνέβη κατά το έτος 1816 Μαϊου 2 και διήρκησε 14 μήνας, άχρι του 1817 Ιουλίου 2,τρομερά λοιμική νόσος η πανώλη, ήτις εν τω διαστήματι τούτω οδήγησεν εις τον Άδην περίπου των 3000 κατοίκων εκ των τριών γενών της πόλεως, απαλλαγείσης μόλις δια της εν Άρτη αφιχθείσης, προσκλήσει των χριστιανών, Ιεράς και Χαριτοβρύτου κάρας του Μητροπολίτου Λαρίσης Αγίου και θαυματουργού Βησσαρίωνος, κτίτορος της σεβασμίας Μονής του Δουσίκου των Μεγάλων Πυλών. Εν τη δεινή ταύτη περιστάσει, πολλαί μεν των Αρταίων οικογενειών μετέβησαν εις αλλοδαπήν. Άλλαι δε περίπου των 300 άνευ διακρίσεως θρησκείας κατέφυγον εις τα Μονάς Κάτω Παναγίας, Θεοτοκίου και Βλαχέρνης, αίτινες όντως ανεδείχθησαν αρωγοί αυτών και συνετέλεσαν εις την σωτηρίαν των ενδεών και άλλαι υπό σκηνάς από της πεδιάδος της πάλαι Μονής Οδηγήτριας έως του κήπου της Μητροπόλεως, εγκαταλειφθείσης της Πόλεως ερήμου και ακατοικήτου 14 μήνας.

Εν τη εποχή ταύτη ην Βοεβόδας της Άρτης ο Αρταίος Αθανάσιος Άρτας, όστις εδείχθη εις τους πάσχοντας αυτού πατριώτας όλως ανηλεής και άσπλαχνος συνάξας τους εκ της νόσου προσβληθέντας και μη, και περικλείσας εντός του περιβόλου της διαλυμένης Μονής Οδηγητρίας. Προσβληθέντες ουν εκ της επιμιξίας και της μεταδόσεως του μιάσματος και οι υγιείς, περίπου 100 οικογενειών άνθρωποι, απεβίωσαν άπαντες ανεξαιρέτως.»

Ο δε εν Ιωαννίνοις τότε υπατεύων Τεπελενιώτης Αλή πασάς (όστις, ως λέγεται, εγένετο αίτιος της μεταδόσεως εξ Αιγύπτου του νοσήματος, ίνα αποφύγη την κατ΄ Αυτοκρατορικήν εντολήν, μετάβασιν αυτού εις Κωνσταντινούπολιν) ήνοιξεν υπό ευσπλαχνίας δήθεν τας σιταποθήκας αυτού και εχορήγει τοις δεομένοις τα προς διατροφήν, οίτινες ενόμιζον ότι τα προσφερόμενα ήσαν δώρα αλλά ηπατήθησαν..»(σελ.8,9).

Ο Μακρυγιάννης, που τότε ζούσε στην Άρτα και ασχολούνταν με το εμπόριο, γράφει στα απομνημονεύματά του: «Την άλλη χρονιά, τον χειμώνα, τα πιάνω αραποσίτι 11 γρόσια το ξάι, το συνάζω εις τα αλώνια και το πουλώ εις την Άρτα τριάντα τρία. Οτ’ ήταν πανούκλα εις την Άρτα και ήταν έλλειψη το ψωμί».

Για την επιδημία της πανώλης υπάρχει και σχετική αναφορά στις ημερολογιακές σημειώσεις του ηγουμένου της Ιεράς Μονής Κάτω Παναγιάς Κωνστάντιου:

«Γίνεται δήλον ότι κατά το σωτήριο έτος 1816 ήρχισαν οι εν Άρτη χριστιανοί του εορτάζειν τον εν Αγίοις πατέρα ημών Βησσαρίωνα Μητροπολίτη Λαρίσης, τον ηκμάσαντα εν έτει 1501. Η αιτία ην αύτη: Λοιμός εμάστιζεν την πόλιν ημών (ήτοι πανώλης). Προσκαλέσαντες την χαριτόβρυτον αυτού κάραν μετά σεβασμού και ευλαβείας ποιήσαντες λιτανείαν μετ΄αυτής, ψάλλοντες και αγιασμόν εν ταις συνοικίαις των χριστιανών όντων τότε διασκορπιζομένων εν τοις προαστίοις και τοις χωρίοις από 2 Μαϊου 1816 μέχρι του 1817 Αυγούστου 31. Και τη χάριτι του Χριστού και της Θεοτόκου και του εν Αγίοις πατρός ημών Βησσαρίωνος απηλάχθησαν οι χριστιανοί της τρομεράς ταύτης νόσου την οποίαν έφερε, ως λέγεται, ο Αλή Πασάς Τεπελενιώτης προς αποφυγήν του κινδύνου του έφερεν ρούχα και πανιά μολυσμένα εξ Αιγύπτου και έδωσεν αυτά εις Αρταίους και εν ακαρεί διεδόθη εις πάντας.» (ενθύμηση στο βιβλίο-Ερμηνεία Καθολικών Επιστολών Νικοδήμου. Δημοσιεύτηκε στην Ηπειρωτική εστία 1953 και από τον Κ.Χ.Βάγια το 1975).

Στο χωριό Σελλάδες υπάρχει η εξής παράδοση. Όταν το 1816 έπεσε στο χωριό η επιδημία πανώλης, η Παναγία με θαύμα γλίτωσε τους χωριανούς από τη φοβερή αυτή αρρώστια. Συγκεκριμένα υπάρχει ένας γλαφυρότατος μύθος ότι η Παναγία κυνήγησε μακριά τη πανώλη με τη ρόκα της. Τότε είχε μεταφερθεί στην περιοχή η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Ροβελίστης και λιτανεύτηκε για την απαλλαγή της περιοχής από την πανώλη. Και η συνήθεια αυτή της μεταφοράς της εικόνας διατηρείται μέχρι τις μέρες μας στο Κομπότι.

Η χολέρα (γνωστή και ως Ασιατική χολέρα ή Επιδημική χολέρα) είναι ένα νόσημα που προκαλείται από το βακτήριο Δονάκιο της χολέρας (Vibrio cholerae) και χαρακτηρίζεται από έντονη διάρροια, η οποία μπορεί να προκαλέσει σοβαρή αφυδάτωση. Οφείλεται στην κατανάλωση νερού, γάλακτος, ή τροφών που έχουν μολυνθεί εξαιτίας των ανθυγιεινών τρόπων λειτουργίας των συστημάτων ύδρευσης και αποχέτευσης.

Για την επιδημία της χολέρας στο Δοκίμιο ο Μητροπολίτης Σεραφείμ γράφει:

«Κατά το έτος 1848 Νοεμβρίου 21 ενέσκηψεν εις την Άρταν η πάντα τον κόσμον μαστίσασα κατάρατος και τρομερά νόσος χολέρα, αποστείλασα ουκ ολίγους εις την αιωνιότηα» (σελ.9).

Η ανεμοβλογιά είναι εξαιρετικά μεταδοτική ιογενής εξανθηματική νόσος με πυρετό. Είναι κυρίως παιδική νόσος και αποτελεί τη πρωτοπαθή λοίμωξη από το ιό του έρπη ζωστήρα (VZV). Αν η νόσος εκδηλωθεί σε ενήλικες είναι πιο σοβαρή και μπορεί να οδηγήσει σε διάμεση πνευμονία. Η ανεμοβλογιά μπορεί να παραμείνει σε λανθάνουσα μορφή και να εκδηλωθεί αργότερα σαν έρπης ζωστήρας. Μεταδίδεται με μολυσμένα σταγονίδια ή εντός της μήτρας. Ο ιός εισέρχεται στον οργανισμό με σωματίδια και αρχικά εγκαθίσταται στις αμυγδαλές και στο βλεννογόνο του αναπνευστικού συστήματος και μετά στους τοπικούς λεμφαδένες. Στη συνέχεια εισέρχεται στο αίμα και εισέρχεται στο ήπαρ, το σπλήνα και άλλα όργανα, όπου και αναπαράγεται. Αυτή η περίοδος επώασης διαρκεί 11 με 13 μέρες και μετά ο ιός εισέρχεται πάλι στο αίμα και εξαπλώνεται στο δέρμα. Ο ιός προκαλεί εξάνθημα μαζί με πυρετό και συστηματικά συμπτώματα, όπως κεφαλαλγία. Ο άρρωστος μεταδίδει τον ιό 2 μέρες πριν την εμφάνιση του εξανθήματος μέχρι και 6 μέρες μετά. Ο ιός της ανεμοβλογιάς μεταδίδεται με σταγονίδια από την μύτη ή το στόμα, που περιέχουν τον ιό. Μεταδίδεται πολύ εύκολα. Άτομα που μένουν στο ίδιο σπίτι με τον άρρωστο έχουν πιθανότητα 95% να μολυνθούν.

Μετά την πρώτη λοίμωξη (ανεμοβλογιά), ο ιός παραμένει στα νευρικά κύτταρα και μπορεί να ενεργοποιηθεί ξανά σε ενήλικες ή όταν η κυτταρική ανοσία του ασθενούς εξασθενίσει, με αποτέλεσμα την εμφάνιση έρπη ζωστήρα.

Για την επιδημία της ανεμοβλογιάς ο Μητροπολίτης Σεραφείμ γράφει:

«..Κατά δε το 1863 καν τη Πόλει και τοις χωρίοις επεδήμησεν ετέρα τις φλογώδης νόσος, ήτις δέον ίνα ονομάζεται ουχί επι το ευφημότερον ευλογία, αλλα φλογία, καταφλέγουσα το των βροτών γένος. Και αύτη αφήρπασεν εκ διαφόρων γενών και ηλικιών, καίτοι η εμβολίασις της Δαμαλίδος εισήχθη εις την Άρταν παρά του ιατρού Λουκά Σκυρού, του χρηματίσαντος πριν της επαναστάσεως και υποπροξένου εν Άρτη της Μ.Βρεττανίας κατά το έτος 1827»(σελ.10).

«Η εμφάνιση του κοροναϊού μάς γκρεμίζει από το ψεύτικο βάραθρο των ψεύτικων αναγκών που για χρόνια είχαμε καβαλήσει. Αυτή η ταπείνωση μέσω της απειλής, μπορεί να δουλέψει ως εφαλτήριο για βαθύτερες αξιολογήσεις της αξίας της ζωής.

Ο Άγιος Θεόδωρος ο Βυζάντιος μέσω της απειλής της πανώλης στην Κωνσταντινούπολη, ήρθε σε συναίσθηση από την λάθος τροπή της ζωής του. Ο φόβος του θανάτου, η αδυσώπητη επιδημία, τού έγινε φραγή της κακής πορείας και αξιώθηκε και έγινε μάρτυρας του Χριστού αργότερα στη Λέσβο την 17η Φεβρουαρίου του 1795, 21 χρόνων παλληκάρι.

Αυτός ο Άγιος, που πίστεψε από την απειλή της πανώλης, ήταν ο ίδιος που αργότερα στη Λέσβο έσωσε όλο το νησί θαυματουργικά από άλλη επιδημία το 1832.

Το ζήτημα και το κέρδος, σε όλο αυτό το ανελέητο ξεγύμνωμα του εαυτού μας, από την απειλή του θανάτου στην πόρτα μας, να το δούμε ως ευκαιρία να οικοδομήσουμε στην Πίστη μας. Και οικοδομή θα πει Αγάπη ανεξάντλητη και πάταγμα του εγώ μας κάτω από τα πόδια μας.

Ο Παπά Χρύσανθος της Σπιναλόγκας έμεινε αμόλυντος γιατί η Αγάπη τού θέριεψε την Πίστη, και η Πίστη ανδρώθηκε από τον Κύριο, που είναι η Αγάπη για τον συνάνθρωπο, και είναι ο ισχυρότερος θώρακας προστασίας.

Ο κοροναϊός βρήκε έδαφος την χλιαρότητα την δική μας, πάτησε στις προδοσίες των ταγών, και έγινε το καταπλάκωμα του φόβου στη ζωή μας.

Είθε η Κυρία Θεοτόκος να μάς δώσει το σθένος, την Πίστη, και την εγρήγορση να σταθούμε με ανδρεία στις δυσκολίες που έρχονται, και για να έχουμε συνέχεια ένα ανεξάντλητο αέναο, αιώνιο Πάσχα στην ψυχή μας..»….

1. Φ. Βράκα Η ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΑΡΤΑ

2. Μητροπολίτη Σεραφείμ Ξενόπουλου-Δοκίμο περί Άρτης και Πρεβέζης.

3. Φ.Βράκα. Η Άρτα των λοιμώξεων (άρθρο)

4. Κ.Τσιλιγιάνη. Τουρκοκρατούμενη Άρτα και κλήρος

5. Κ.Τσιλιγιάννη. Κωνστάντιος Πλάτων

6. Ιστολόγιο scripta-manent.blogspot.com