Η βασική νομοθεσία που διέπει τα μέτρα για την βελτίωση της ατμόσφαιρας, τους τρόπους μέτρησης επιλεγμένων ρύπων και αφορά και την συγκέντρωση των αιωρούμενων σωματιδίων στην ατμόσφαιρα περιγράφεται στην ΚΥΑ με αριθμ. Η.Π. 14122/549/Ε.103 (ΦΕΚ Β΄ 488/30.03.2011) «Μέτρα για τη βελτίωση της ατμόσφαιρας, σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της οδηγίας 2008/50/ΕΚ “για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα και καθαρότερο αέρα για την Ευρώπη” του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης της 21ης Μαΐου 2008» που μετέφερε τις προβλέψεις της σχετικής οδηγίας στην ελληνική νομοθεσία.

Στην συγκεκριμένη Οδηγία όσο και την σχετική ΚΥΑ δίνονται οι κατευθύνσεις για την χωροθέτηση των σημείων δειγματοληψίας (Παράρτημα V – παρ. Β) για την εκτίμηση της συμμόρφωσης με τους στόχους των PM2.5.

Ο ελάχιστος αριθμός σημείων δειγματοληψίας για σταθερές μετρήσεις είναι ένα σημείο ανά εκατομμύριο κατοίκων αθροιστικά για τους οικισμούς και τις συμπληρωματικές αστικές περιοχές που υπερβαίνουν τους 100.000 κατοίκους.

Όπως είναι σαφές ο σταθμός των Ιωαννίνων καλύπτει τις συγκεκριμένες προϋποθέσεις χωροθέτησης. Σημειώνεται ότι δεν υπάρχει άλλος αστικός οικισμός με πληθυσμό κοντά στους 100.000 κατοίκους για την Ήπειρο, ούτε υπάρχουν κάποιες ενδείξεις για σημαντικές υπερβάσεις σε ατμοσφαιρικούς ρύπους σε κάποιο άλλο αστικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής.

Για σημειακές πηγές ρύπανσης (αυτοκινητόδρομοι Ιόνιας και Εγνατίας οδού, λιμάνια, σημαντικές ρυπογόνες βιομηχανικές μονάδες) χρησιμοποιούνται οι όροι που τίθενται στις Εγκρίσεις Περιβαλλοντικών όρων των υποδομών ή δραστηριοτήτων αυτών.

Τα παραπάνω δεν εμποδίζουν την Περιφέρεια να εγκαταστήσει σταθμούς Μέτρησης και σε άλλες περιοχές εφόσον διαπιστωθεί κάποιο σημαντικό πρόβλημα διάχυτης ρύπανσης. Θα πρέπει όμως να αναφερθεί ότι το κόστος αγοράς, εγκατάστασης και λειτουργίας ενός τυπικού σταθμού είναι αρκετά υψηλό. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το κόστος εγκατάστασης ενός πλήρους σταθμού στα πρότυπα των Ιωαννίνων φτάνει τις 200.000€ και το ετήσιο κόστος λειτουργίας και συντήρησης – βαθμονόμησης των οργάνων περίπου τις 40.000€.

Όσον αφορά τα μέτρα που θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην μείωση του προβλήματος της αιθαλομίχλης στην περιοχή μπορούμε να σημειώσουμε τα παρακάτω:

Απαιτείται η πραγματοποίηση μεγαλύτερης και έγκαιρης εκστρατείας ενημέρωσης του κοινού για το πρόβλημα της αιθαλομίχλης και τον έλεγχο της ποιότητας και της ποσότητας της στερεής καύσιμης ύλης που χρησιμοποιείται σε ατομικά συστήματα θέρμανσης, με δημιουργία ενημερωτικών μηνυμάτων, κυρίως στα μεγάλα ραδιοτηλεοπτικά μέσα και εφημερίδες, αλλά και ενημερωτικών φυλλαδίων για τις επιπτώσεις στην υγεία και την ποιότητα ζωής από την ρύπανση του ατμοσφαιρικού αέρα με μικροσωματίδια. Το σχέδιο Επικοινωνίας θα πρέπει όπως είναι λογικό θα πρέπει να σχεδιαστεί κεντρικά, με την συμμετοχή των κατάλληλων επιστημονικών φορέων (ΥΠΕΚΑ, Υπουργείο Υγείας, Πανεπιστήμια, Ιατρικοί σύλλογοι κλπ).

Ειδικότερα για την περιοχή μας θα πρέπει να γίνει κατανοητό από τους πολίτες ότι η μεγάλη οικιστική ανάπτυξη της περιοχής, η τοπογραφική διαμόρφωση και οι συνθήκες που διαμορφώνονται τους κρίσιμους χειμερινούς μήνες στην περιοχή του λεκανοπεδίου δεν δίνουν την δυνατότητα ευρείας χρήσης ανοιχτών εστιών καύσης στερεής βιομάζας (τζάκια, ξυλόσομπες) σαν βασική πηγή ατομικής πηγής θέρμανσης των κατοικιών.

Επιπλέον απαιτείται μεγαλύτερη κοινωνική ευθύνη από τους κατοίκους της πόλης που θα πρέπει να ακολουθούν τις συστάσεις για περιορισμό της χρήσης ανοικτών εστιών καύσης και άλλων συστημάτων καύσης στερεής βιομάζας (τζάκια, ξυλόσομπες, λέβητες πέλλετ) κατά τα κρίσιμα διαστήματα που διαμορφώνονται σημαντικά πολυήμερα επεισόδια ατμοσφαιρικής ρύπανσης.

Σε κάθε περίπτωση η αλλαγή του τρόπου θέρμανσης των κατοικιών (χρήση αντλιών θερμότητας, ηλεκτρικών μέσων θέρμανσης, φωτοβολταϊκών συστημάτων, επιδοτήσεις ανακαίνισης του κτιριακού δυναμικού της πόλης για εξοικονόμηση ενέργειας, φτηνό φυσικό αέριο κλπ) είναι προς την σωστή κατεύθυνση αλλά η υλοποίηση τους απαιτεί χρόνο και ανάλογες πολιτικές από την πολιτεία καθώς και σημαντικό κόστος αναβάθμισης από τους πολίτες που δεν είναι βέβαιο ότι θα αναλάβουν εκ νέου (μετά το 2010 λόγω της οικονομικής κρίσης και των υψηλών τιμών πετρελαίου πολλές κατοικίες άλλαξαν τον τρόπο θέρμανσης επενδύοντας σημαντικά ποσά για την αλλαγή αυτή – ενεργειακά τζάκια, λέβητες πέλλετ, ξυλόσομπες κλπ).

H Περιφέρεια Ηπείρου στο Πρόγραμμα Ήπειρος 2014-2020 είχε δεσμεύσει αρχικά 4,5εκ€ για την αναβάθμιση κτιρίων και βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης στον οικιακό κτιριακό τομέα, μέσω της συμμετοχή στα προγράμματα εξοικονομώ, εξοικονομώ αυτονομώ κλπ (πρόσθετοι πόροι πέραν των διαθέσιμων από το ΕΠ ΥΜΕΠΕΡΑ 2014-2020). Αναγνωρίζοντας στη συνέχεια την ανάγκη για ενίσχυση χρηματοδότησης των προγραμμάτων με πρόσθετους πόρους διέθεσε τελικά 29,5εκ€ από τους πόρους του Προγράμματος Ήπειρος 2014-2020.

Από το Πρόγραμμα Ήπειρος 2014-2020 χρηματοδοτήθηκε η εκπόνηση Σχεδίων Δράσης για τη Βιώσιμη Ενέργεια (ΣΔΒΕ) και Σχεδίων Βελτίωσης Αστικής Κινητικότητας (ΣΒΑΚ) στους 4 Αστικούς Δήμους καθώς και την υλοποίηση πράξεων ύψους 23,2εκ€ που προέκυψαν από τα σχέδια αυτά , όπως ενδεικτικά η αντικατάσταση οχημάτων με νέα ενεργειακά αποδοτικά, η αντικατάσταση φωτιστικών σωμάτων με LED κλπ. Επίσης χρηματοδοτήθηκε με 1,4 εκ€ η ενεργειακή αναβάθμιση δημόσιων κτιρίων, ενώ διατέθηκαν και 4,9εκ. € σε 43 ΜΜΕ για επενδύσεις τεχνολογικού εκσυγχρονισμού και εξοικονόμησης ενέργειας.

Την Προγραμματική Περίοδο 2021-2027 έχει αποφασιστεί από το Κράτος σε συμφωνία με την ΕΕ, ότι όλοι οι διαθέσιμοι πόροι για προγράμματα αντίστοιχα του εξοικονομώ θα καλυφθούν κεντρικά χωρίς την συνεισφορά των Περιφερειακών Προγραμμάτων. Θα μπορούσαν να διατεθούν πόροι μόνο στο πλαίσιο υλοποίησης των Στρατηγικών Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης, αλλά δεν προτείνεται σχετική δράση από τον Δήμο Ιωαννιτών.

Από το Πρόγραμμα Ήπειρος 2021-2027 θα διατεθούν 20εκ€ για την ενεργειακή αναβάθμιση δημόσιων κτιρίων και για πράξεις που προβλέπονται από τα ΣΔΒΕ των 4ων Αστικών Δήμων. Έχουν ήδη εκδοθεί οι προσκλήσεις και αναμένεται η υποβολή προτάσεων για έργα ενεργειακής αναβάθμισης δημόσιων κτιρίων με δυνατότητα ενσωμάτωσης έξυπνων συστημάτων διαχείρισης ενέργειας και αξιοποίησης ΑΠΕ.

Από το Πρόγραμμα Ήπειρος 2021-2027 θα διατεθεί 1,5εκ€ για την χρηματοδότηση πιλοτικής δράσης υποστήριξης της σύστασης Ενεργειακών Κοινοτήτων (Ε. Κοιν.) Μέσω του εν λόγω τύπου δράσης επιδιώκεται η κινητοποίηση του τοπικού δυναμικού της Περιφέρειας για τη σύσταση Ε. Κοιν. με στόχο την αντιμετώπιση της ενεργειακής ένδειας, την προαγωγή της ενεργειακής αειφορίας, την παραγωγή, αποθήκευση, ιδιοκατανάλωση, διανομή και προμήθεια ενέργειας καθώς και την βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας στην τελική χρήση σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο. Καθώς η συγκεκριμένη δράση έχει μόνο πιλοτικό χαρακτήρα, θα υποστηριχθεί η σύσταση Ενεργειακών Κοινοτήτων Μη Κερδοσκοπικού Χαρακτήρα, όπου τουλάχιστον το 50% των μελών τους να είναι Δημόσιοι Φορείς, Ο.Τ.Α. ή Ν.Π.Ι.Δ. αυτών.