Ο Ντέρμοτ Τιούρινγκ, ανιψιός του Άλαν Τιούρινγκ, είναι δικηγόρος, μελετητής θεμάτων του Β/ ΠΠ και τακτικός ομιλητής στο Κέντρο Κρυπτολογικής Iστορίας της Αμερικανικής Eθνικής Υπηρεσίας Ασφαλείας. Το 2012, τη χρονιά που συμπληρώθηκαν εκατό χρόνια από τη γέννηση του θείου του, ο Ντέρμοτ Τιούρινγκ ανέλαβε τη διαχείριση του Μπλέτσλεϊ Παρκ, εκεί όπου ο ιδιοφυής μαθηματικός Άλαν Τιούρινγκ αποκρυπτογράφησε τον κώδικα της συσκευής Enigma και χάραξε τον δρόμο προς τους υπολογιστές.
Στην Αγγλία νομίζουν ότι γνωρίζουν καλά την ιστορία του κώδικα ‘’Αίνιγμα’’ και πως κατάφεραν να τον σπάσουν. Στην διάρκεια του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου υπήρχε μια υπηρεσία στο κτίριο Bletcley Park που ανακάλυψε μια τεχνική για να διαβάζουν μυστικά μηνύματα προερχόμενα από τον καλύτερο μηχανισμό κρυπτογράφησης των Γερμανών την μηχανή ‘’Αίνιγμα’’. Ύστερα από αυτήν την επιτυχία ήταν σε θέση να διαβάσουν αυτές τις επικοινωνίες νωρίτερα ακόμα κι από τους ίδιους τους γερμανούς κερδίζοντας έτσι ένα κρίσιμο πλεονέκτημα στην μάχη των κατασκόπων που βοήθησε την θετική για τους συμμάχους έκβαση του πολέμου. Η ιστορία αυτή ήταν αληθινή σε μεγάλο βαθμό όμως ένα σημείο του γρίφου έμενε σκοτεινό. Πως κατάφεραν οι Βρετανοί ειδικοί της αντικατασκοπείας να σημειώσουν μια τόσο μεγάλη επιτυχία τόσο γρήγορα στα πρώτα κιόλας στάδια του πολέμου; Το ερώτημα γίνεται πιο περίπλοκο όταν ανακαλύπτεις πως οι Βρετανοί δεν είχαν καταλάβει πως ακριβώς λειτουργούσε η μηχανή ‘’Αίνιγμα’’ και τι μηνύματα εξέπεμπε ήδη από το 1939, λίγο πριν ξεσπάσει ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος. Η επιθυμία μου λοιπόν ήταν να βρω απαντήσεις που αφορούσαν την περίοδο τις επιτυχίες της αγγλικής ομάδας .
Η μηχανή ‘’Αίνιγμα’’ είναι μια πραγματικά έξυπνη συσκευή. Έχει ένα πληκτρολόγιο σαν αυτό των υπολογιστών. Αν πατήσεις κάποιο πλήκτρο, ανάβει ένα μικρό λαμπάκι σε μια σειρά από γράμματα ακριβώς επάνω από το πληκτρολόγιο. Το φωτάκι που ανάβει δείχνει ένα διαφορετικό γράμμα από αυτό που έχεις πατήσει, μια αλλαγή που γίνεται στο εσωτερικό το μηχανήματος από τον τρόπο που περνά το ρεύμα μέσα απ το καλώδιο. Αυτό γίνεται κάθε φορά που πληκτρολογείς κάποιο γράμμα επειδή το καλώδιο συνδέεται με έναν ρότορα περιστρεφόμενο. Έτσι κάποιος μπορεί να πληκτρολογεί ΑΑΑΑΑΑΑ και να προκύπτει διαφορετικό αποτέλεσμα κάθε φορά, για παράδειγμα μπορεί να βγαίνει ΚΡΖΕΡΤΨ. Η μηχανή μπορεί να προγραμματιστεί με εκατομμύρια διαφορετικούς τρόπους με διαφορετικούς ρότορες, διαφορετικές θέσεις εκκίνησης κι ένα σωρό άλλες παραλλαγές, έτσι είναι σχεδόν αδύνατο ή υπερβολικά χρονοβόρο να μαντέψεις όλες τις πιθανότητες. Για αυτούς τους λόγους οι Γερμανοί πίστευαν ότι η μηχανή κωδικοποίησης ‘’Αίνιγμα’’ ήταν απαραβίαστη.
Όπως είπα και πριν αυτή είναι η μισή αλήθεια. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτοί που αποκρυπτογράφησαν τον κωδικό δημιούργησαν μερικές απίθανες συσκευές για παράδειγμα την ‘’Βόμβα’’ ένα μηχάνημα που έβρισκε τις αρχικές θέσεις των κωδικών. Και βέβαια βρήκαν μια σειρά από έξυπνους τρόπους που πρόσφεραν ανεκτίμητη βοήθεια σε πολλές μάχες καθ’ όλη την διάρκεια του πολέμου. Το κομμάτι που λείπει όμως αφορά την έρευνα πριν τον πόλεμο που οδήγησε στην αλματώδη πρόοδο της ομάδας του Bletchley Park. Το κομμάτι αυτό της προεργασίας έλαβε χώρα εκτός Αγγλίας γι αυτό και δεν είναι τόσο γνωστό. Όλα ξεκίνησαν αρκετά χρόνια πριν το ξέσπασμα των εχθροπραξιών συνθέτοντας μια αληθινή ιστορία κατασκοπείας και αποκρυπτογράφησης μυστικών κωδίκων.
Στάθηκα πολύ τυχερός επειδή ένα κομμάτι απόρρητων γαλλικών εγγράφων δόθηκε στη δημοσιότητα τη στιγμή ακριβώς που ξεκινούσα την έρευνα μου. Ήμουν έτσι ένας απ' τους πρώτους ερευνητές που είδαν ένα υλικό ήταν γεμάτο ενδιαφέρουσες πληροφορίες όπως σχέδια του μηχανισμού, πραγματικά αποκωδικοποιημένα και μεταφρασμένα μηνύματα αλλά και στοιχεία για τους βασικούς παίχτες αυτού του θρύλου. Είναι όμως αλήθεια ότι πολλά έγγραφα βρίσκονται σε μέρη εντελώς ασυνήθιστα. Τα Πολωνικά αρχεία για υποθέσεις πριν από τον πόλεμο έχουν διασκορπιστεί, επειδή η κυβέρνηση της χώρας είχε εξοριστεί το 1939. Αυτό σημαίνει ότι πολλά σημαντικά έγγραφα είναι αποσπασματικά, κάποια που σχετίζονται με την περίοδο του πολέμου βρίσκονται στο Λονδίνο και κάποια άλλα αγνοούνται εντελώς. Για παράδειγμα κάποια έγγραφα της Πολωνικής κυβέρνηση κατασχέθηκαν από του ναζί και μεταφέρθηκαν στο Βερολίνο κι από κει ο Σοβιετικός στρατός τα πήρε στη Μόσχα. Αυτό το υλικό δεν είναι εύκολα προσβάσιμο στους ερευνητές. Ένα άλλο τμήμα αυτών των εγγράφων τέθηκε υπό βρετανική κατοχή όμως μετά τον πόλεμο στάθηκε αδύνατο να βρεθεί κι ακόμα παρά το γεγονός ότι τα περισσότερα βρετανικά έγγραφα του πολέμου έχουν δοθεί στο κοινό κάποια παραμένουν ακόμα απόρρητα. Έτσι αν και μπορούμε να δομήσουμε την συνολική εικόνα υπάρχουν κάποια κενά.
Τον Ιανουάριο του 1939 η γαλλική αντικατασκοπεία κατάφερε να πείσει την αντίστοιχη αγγλική υπηρεσία μαζί κι όλους εκείνους που αργότερα έσπασαν τον κωδικό ‘’Αίνιγμα’’ να κινηθούν από κοινού σε μια προσπάθεια όπου θα συμμετείχαν και οι πολωνικές μυστικές υπηρεσίες. Από αυτή την ομάδα ήταν σε θέση οι άγγλοι να βρουν απαντήσεις στα μυστικά του κωδικού κυρίως από τους πολωνούς που το ερευνούσαν για χρόνια, γι αυτόν τον λόγο η ομάδα αυτή είναι τόσο σημαντική στην υπόθεση μας. Οι γάλοι αποφάσισαν ότι έπρεπε να δοθούν κωδικές ονομασίες στους τρεις συμμετέχοντες για μεγαλύτερη ασφάλεια. Το Χ ήταν για τους Γάλλους, του Υ για τους Βρετανούς και το Ζ για τους Πολωνούς.
Ναι είναι αλήθεια! Πρώτα απ’ όλα οι Πολωνοί που είχαν σπάσει τον κωδικό του προβλήματος ‘’Αίνιγμα’’ έπρεπε να διαφύγουν από τον Γερμανικό στρατό ο οποίος είχε εισβάλει στην χώρα τους. Αν είχαν συλληφθεί η μυστική μηχανή αποκωδικοποίησης θα είχε αποκαλυφθεί, μια εξέλιξη πραγματικά καταστροφική. Αργότερα στη διάρκεια του πολέμου, Πολωνοί και Γάλοι που αποτελούσαν κλειδιά της υπόθεσης συνελήφθησαν από τους γερμανούς στην Γαλλία και υπήρχε σοβαρός κίνδυνος να υποστούν βασανιστήρια για να αποκαλύψουν όσα γνώριζαν. Ευτυχώς σε όλες τις περιπτώσεις δεν βρέθηκε κανένα ενοχοποιητικό στοιχείο και οι Γερμανοί ένιωσαν καθησυχασμένοι. Άλλα μέλη της ομάδας προερχόμενα από την Πολωνία, καταδιώκονταν συνεχώς μέχρι να καταφέρουν να διαφύγουν στην Αγγλία το 1943 έχοντας βρεθεί στο χείλος της σύλληψης ενώ υπήρχαν και άτομα που δεν γλύτωσαν.
Θα προσπαθήσω να σας απαντήσω χωρίς να κάνω μάθημα η ουσία όμως είναι η εξής: αν έχεις ένα πραγματικό κρυπτογραφημένο μήνυμα που στέλνεται αποσπασματικά κατόπιν το συγκρίνεις με αυτό που έχεις αποκρυπτογραφήσει ελέγχοντας κάθε γράμμα για να δεις αν είναι δυνατόν ένα μηχάνημα τύπου ‘’Αίνιγμα’’ να διαβάσει σωστά και με συνέπεια το μήνυμα αυτό. Η κρυπτογράφοι του Bletcley Park εφηύραν ένα μηχάνημα την ‘’Βόμβα’’ που μπορούσε να κάνει αυτή την δουλειά ημι- αυτοματοποιημένα. Το κρίσιμο ζητούμενο για να πετύχει όλη η διαδικασία ήταν το αρχικό μήνυμα της συσκευής Αίνιγμα που δεν μπορούσε να είναι γνωστό στους βρετανούς πριν τον πόλεμο.
Νομίζω πως η πιο σημαντική στιγμή ήταν όταν ο Πολωνός μαθηματικός Μαριαν Ρετζέφσκι κατάλαβε ότι το πρόβλημα του κωδικού μπορούσε να λυθεί χρησιμοποιώντας τα μαθηματικά και έγραψε μια σειρά από εξισώσεις που περιέγραφαν τον τρόπο με τον οποίο το μηχάνημα μετέτρεπε τα γράμματα. Δεν μπορούσε να λύσει πλήρως το πρόβλημα επειδή υπήρχαν πολλοί άγνωστοι παράγοντες όμως τότε είχε μια έμπνευση. Είχε μεγαλώσει σε κάποιο μέρος τη Πολωνίας όπου οι Γερμανοί είχαν τον έλεγχο, είχε διδαχθεί απ’ αυτούς και γνώριζε την ψυχολογία τους. Αυτό που προσπαθούσε να καταλάβει ήταν πως μια μηχανή αυτού του είδους μετέτρεπε το πρώτο γράμμα που πληκτρολογούσε. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς μου υπάρχουν εκατομμύρια εκατομμυρίων πιθανότητες, ένα απίστευτο νούμερο όμως ο Ρετζέφσκι προσπάθησε να σκεφτεί τι θα έκανε ένας γερμανός: το Α που θα πληκτρολογούσε θα αντιστοιχούσε στο Α το Β στο Β το Γ στο Γ. Δοκίμασε αυτό το σύστημα και ξαφνικά οι εξισώσεις βρήκαν τη λύση τους. Μ αυτόν τον τρόπο ο Πολωνός επιστήμονας μπόρεσε να διαβάσει τις εκπομπές του μηχανήματος ‘’Αίνιγμα’’ κι αυτό έδωσε τη δυνατότητα στους πολωνούς να φτιάξουν ένα μηχάνημα παρόμοιο και να ξεκινήσουν μόνοι τους να αποκωδικοποιούν τα μηνύματα. Νομίζω ότι το επίτευγμα του Ρετζέφσκι ήταν το πιο σημαντικό άλμα στην υπόθεση, όλες οι μετέπειτα βελτιώσεις βασίστηκαν σ’ αυτήν την ανακάλυψη.
Οι Πολωνοί επιστήμονες είχαν ανακαλύψει ένα μηχάνημα που το αποκαλούσαν ‘’Βόμβα’’ για να βρουν ακριβώς τον τρόπο με τον οποίο οι γερμανοί λειτουργούσαν το δικό τους μηχάνημα. Με το που ξεκίνησε ο πόλεμος υπήρχε κάθε μέρα μια καινούρια εκπομπή σε όλα τα ραδιοφωνικά δίκτυο. Η τεχνική που χρησιμοποιούσαν μετέδιδε κάθε φορά ένα διαφορετικό σήμα χρησιμοποιώντας στοιχεία που σήμερα θα αποκαλούσαμε μετά- δεδομένα όλοι όμως περίμεναν ότι οι Γερμανοί θα άλλαζαν τον τρόπο μετάδοσης αυτών των μετά- δεδομένων κι έτσι το μηχάνημα των Πολωνών θα ήταν άχρηστο. Η βασική συνεισφορά του Άλαν Τούρινγκ ήταν η σχεδίαση ενός νέου τύπου μηχανήματος που θα έκανε την ίδια δουλειά χωρίς να χρησιμοποιεί αυτά τα μετά- δεδομένα. Το μηχάνημα του ήταν επίσης πιο γρήγορο και πολύ δυνατότερο από αυτό των Πολωνών επειδή μπορούσε να βρει όχι μόνο τις αρχικές βάσεις δεδομένων αλλά και τον τρόπο με τον οποίο οι Γερμανοί ενσωμάτωναν τον μηχανισμό στο σύστημα επικοινωνιών τους.
Κάθε δυο χρόνια το Κέντρο Κρυπτολογικής Ιστορίας οργανώνει ένα ανοιχτό συνέδριο για ιστορικά θέματα σχετικά με τις αποκρυπτογραφήσεις. Το κέντρο αυτό που είναι το ανοιχτό ιστορικό τμήμα της Εθνικής Υπηρεσίας Ασφάλειας των Ηνωμένων Πολιτειών, δεν οργανώνει μόνο συνέδρια αλλά και δημοσιεύει κείμενα για ποικίλα κι ενδιαφέροντα θέματα. Αντίστοιχα συνέδρια με την ονομασία HistoCrypt λαμβάνουν χώρα σε διάφορες πόλεις τις Ευρώπης χρησιμοποιώντας πληροφορίες από ακαδημαϊκά ιδρύματα αλλά και ιδιώτες ερευνητές που ενδιαφέρονται για την ιστορία της αποκωδικοποίησης.
Όλους εμάς που αγαπούμε αυτές τις ιστορίες μας λυπεί η απουσία τύπων με καπέλα και καμπαρντίνες που περιφέρονται στα πάρκα. Από την άλλη πλευρά όλους μας αγγίζει το θέμα της προστασίας μιας τεράστιας ποσότητας ηλεκτρονικών αρχείων που κυκλοφορούν και αφορούν αριθμούς καρτών, επιχειρηματικά δεδομένα κ ένα σωρό άλλα απόρρητα στοιχεία. Από την άλλη πάλι η επιβολή του νόμου απαιτεί την χρήση ηλεκτρονικών εργαλείων κι όλη η διαδικασία θυμίζει αυτό που συνέβαινε με τους κωδικούς στη διάρκεια του πολέμου. Σήμερα χρειαζόμαστε ξανά απαντήσεις για το ποιος στέλνει κάποια μηνύματα, πως τα στέλνει, με ποιον επικοινωνεί και τι λέει, το μόνο που αλλάζει είναι οι τεχνικές που χρησιμοποιούμε για να πάρουμε τις απαντήσεις.
Υπάρχει μια ρομαντική πλευρά στην προσπάθεια εύρεσης κάποιου απόρρητου μυστικού που αφορά τον εχθρό. Αυτό που νομίζω ότι είναι σπουδαίο στην υπόθεση ’’Αίνιγμα’’ είναι ότι έχει όλα τα στοιχεία μιας κατασκοπευτικής ιστορίας όπως τα γνωρίζουμε από τη σχετική λογοτεχνία: μυστικές συναντήσεις, κλεμμένα έγγραφα από χρηματοκιβώτια, παράνομη εξαγωγή από τα σύνορα, ανακρίσεις, προδοσίες κι όλα αυτά συνέβησαν πραγματικά στην μεγαλύτερη παγκόσμια σύγκρουση του 20ου αιώνα!
Απ. Δυστυχώς ελάχιστα έχω να προσθέσω στην ιστορία της γερμανικής εισβολής και την διαφυγή των βρετανικών στρατευμάτων από την ηπειρωτική Ελλάδα ή από την Κρήτη. Τα έγγραφα που αφορούν τις μυστικές υπηρεσίες οι οποίες συμμετείχαν σε εκείνες τις επιχειρήσεις είναι περιορισμένα και δεν έτυχαν σωστής μεταχείρισης από τους συμμάχους. Το γενικό συμπέρασμα όμως του βιβλίου μου αφορά την αποτελεσματικότητα της διεθνούς συνεργασίας μέσω των οργανισμών αντικατασκοπείας που οδήγησε στην νίκη ενάντια στον ναζισμό. Όπως συνέβη το 1939 θα μπορούσε και σήμερα να λειτουργήσει για το καλό της ανθρωπότητας.