Με διαταγή του τότε υπουργού Δημοσίας τάξεως Π. Γαρουφαλιά

Του Αντώνη Κολιάτσου(*)

Ένας μεγάλος του πνεύματος, από τους σημαντικότερους μελετητές και διανοητές της φιλοσοφίας του Δικαίου και μεγίστη προσωπικότητα του νεότερου ελληνισμού, ο Ακαδημαϊκός Κων/νος Δεσποτόπουλος, έφυγε προ ημερών από τη ζωή σε ηλικία 103 ετών. Για αυτή την κορυφαία αναγεννησιακή φυσιογνωμία του σύγχρονου ελληνικού διεπιστημονικού χώρου και της παγκόσμιας φιλοσοφικής σκέψης, που αναδύθηκε από την δίνη και τον χαλασμό της ευλογημένης γης της Ιωνίας, έχουν μιλήσει και θα μιλήσουν άλλοι, αρμοδιότεροι του γράφοντος. Ο οποίος, το εξομολογείται, ότι αισθάνεται πολλαπλά αδύναμος να παρακολουθήσει την πνευματική πολυμέρεια του εκλιπόντος, την ηθική του εμπνοή, και την πολυεστιακή κοινωνική του όραση. Πολύ δε περισσότερο να εξηγήσει πως, ο διανοούμενος Κων/νος Δεσποτόπουλος, με τη σπάνια για τα ελληνικά δεδομένα διορατικότητά του, το ήθος του, την ιδεολογική του συνέπεια, τον φλογερό πατριωτισμό και τη σειρά των πολλών άλλων αρετών που κοσμούσαν την προσωπικότητά του, επεχείρησε και πέτυχε τις σοβαρές τομές σε όλα τα μείζονα ζητήματα επί της πνευματικής, κοινωνικής και πολιτιστικής προέλευσης, υπόστασης και συνέχειας του ελληνισμού.

Θα αναφερθεί όμως ο γράφων στο άφθιτο δημοκρατικό φρόνημα αυτού του «ιδεοφόρου» διανοούμενου της Σμύρνης, που πολλές φορές του κόστισε την ελευθερία του, σωρεύοντας σκληρές εις βάρος του πολιτικές διώξεις. Και θα διηγηθεί, από πρώτο χέρι, λεπτομέρειες για την απόλυσή του Σμυρνιού ευπατρίδη από τη Μακρόνησο όπου ήταν εκτοπισμένος ως επικίνδυνος κομμουνιστής, με προσωπική διαταγή του Αρτινού Πέτρου Γαρουφαλιά, τότε Υπουργού Δημόσιας τάξης στην κυβέρνηση Ν. Πλαστήρα (Απρίλιος-Αύγουστος 1950).,,

«… Όταν ο Κ. Δεσποτόπουλος μαχόταν στην Αντίσταση και δέχτηκε να υποστεί βασανιστήρια στη Μακρόνησο για να μην υπογράψει δηλώσεις «μετανοίας», οι πρώην συνάδελφοί του στο πανεπιστήμιο -τους οποίους εκτιμούσε!- «δημοκρατικοί» στη θεωρία, υπηρετούσαν στην πράξη, ως υπουργοί, τα εκάστοτε «συμμαχικά» καθεστώτα που υπηρετούσαν με τη σειρά τους τις ξένες «προστάτιδες» δυνάμεις. Δεν του συγχώρεσαν του Δεσποτόπουλου ότι υπήρξε πρόεδρος του Ελληνο-Σοβιετικού Συνδέσμου Νέων (εκεί και τον γνώρισα) εν μέσω Εμφυλίου. Στον Ελληνο-Σοβιετικό, ειρήσθω εν παρόδω, ήταν μέλη και οι Στέφανος Στεφανόπουλος, Νίκος Καζαντζάκης, Άγγελος Σικελιανός, Μάνος Χατζιδάκις μεταξύ πολλών άλλων. Ίσως πάλι θέλησαν να τον ξεφορτωθούν μια και καλή στη Μακρόνησο, γιατί ήταν ένας ισχυρός αντίπαλος στη Φιλοσοφία του Δικαίου. Ή γιατί δεν ήταν της παρέας της Χαϊδελβέργης. Ή γιατί ήταν αδύνατο να τον σταματήσουν όταν άρχισε πάλι να μιλάει για τον Πλάτωνα!...». Με τα πιο πάνω, και με τίτλο: «ο κόσμος κατ’ εμέ, ο Ροβήρος Μανθούλης περιγράφει στην Ελευθεροτυπία (05/09/2014), με τον δικό του τρόπο, την «ένταξη» του Κ. Δεσποτόπουλου στον φίλα προσκείμενο στο τότε(1945) Σοβιετικό καθεστώς «Ελληνο-Σοβιετικό» σύνδεσμο νέων, που τελούσε υπό την αυστηρή εποπτεία και καθοδήγηση της Σοβιετικής Πρεσβείας. Όπως και για την αποβολή του ιστορούμενου Ακαδημαϊκού από το Παν/μιο, ως υφηγητή της φιλοσοφίας του δικαίου,. και την εξορία του στην Μακρόνησο.

Ωστόσο, μέσα στις πολλές συζητήσεις που κατά καιρούς είχε ο γράφων με τον αείμνηστο Πέτρο Γαρουφαλιά, ο τελευταίος του είχε μιλήσει δ’ ολίγων για τον Κων/νο Δεσποτόπουλο και ειδικότερα για το περιστατικό της απόλυσής του από τη Μακρόνησο. «…Αντώνη, όπως γνωρίζεις, από προηγούμενες συνομιλίες μας συνδεόμουν με ειλικρινή προσωπική φιλία με πολλά ηγετικά στελέχη του ΕΑΜ-ΕΛΛΑΣ, μεταξύ των οποίων ήταν και ο αείμνηστος Γιώργος Καρτάλης. Από αυτόν έμαθα για τον σπουδαίο Αριστερό Κων/νο Δεσποτόπουλο ο οποίος στην τότε έκρυθμη κατάσταση που βίωνε η ελληνική κοινωνία(σ.σ, 1944-1951), εθεωρείτο επικίνδυνος κομμουνιστής. Μάλιστα στις υπηρεσίες ασφαλείας είχε γίνει γνωστό ότι διατηρούσε επαφές με τη Σοβιετική Πρεσβεία, κάτι που τελικά επαληθεύτηκε με την ανάληψη από τον ίδιο της προεδρίας του «Ελληνό-Σοβιετικού» συνδέσμου νέων. Εξ’ αιτίας αυτής της δράσης του, απελύθη από το Παν/μιο και εκτοπίστηκε στη Μακρόνησο, όπου παρέμεινε μέχρι τον Ιούλιο του 1950[…].

Σε όλη τη διάρκεια της παραμονής του επέδειξε εμμονή στις ιδέες του, αρνούμενος να υπογράψει τη «δήλωση μετανοίας», που θα επέφερε άμεσα την απόλυσή του». Σε άλλο σημείο της αφήγησής του, ο Πέτρος Γαρουφαλιάς, διευκρίνισε ότι όλα τα στρατόπεδα εκτόπισης των κομμουνιστών, διοικούνταν από το στρατό(σ.σ, ήταν ακόμη Αρχιστράτηγος ο Αλ. Παπάγος), ο οποίος(στρατός) πολύ λίγο πειθαρχούσε στην τότε κυβέρνηση Ν. Πλαστήρα. Μάλιστα, όταν ο ίδιος(ο Π. Γαρουφαλιάς) έμαθε για την κόντρα που είχε ξεσπάσει μεταξύ του υποδιοικητή του στρατοπέδου υπολοχαγού Δ. Ιωαννίδη (σ.σ, πρόκειται για τον μετέπειτα δικτάτορα ταξίαρχο Ιωαννίδη) και του Δεσποτόπουλου, μετά την άρνηση του τελευταίου να υπογράψει την εν λόγω δήλωση προκειμένου να απολυθεί, είπε στον Καρτάλη, όπως και στη στενή φίλη του Ελένη Ποταμιάνου, που του ζητούσαν επίμονα την απελευθέρωση του Κ. Δεσποτόπουλού: «θα βγάλω προσωπική διαταγή για την άμεση απόλυσή του». Πράγματι, εξέδωσε την επίμαχη διαταγή «απόλυσης» του αείμνηστου Ακαδημαϊκού, η οποία έφθασε στη Μακρόνησο, αλλά μόλις την πήραν στα χέρια τους οι στρατιωτικοί του Α2,την έσκισαν (σ.σ, υποδιοικητής, αλλά πραγματικός διοικητής, του ήταν Δ. Ιωαννίδης), «Εξοργίστηκα για το συμβάν, αλλά θέλοντας οπωσδήποτε να απολυθεί ο Δεσποτόπουλος, μαζί με τον Καρτάλη ζητήσαμε από τον Αρχιεπίσκοπο Σπυρίδωνα να παρέμβει[…]. Αμέσως μετά είδα τον Παπάγο, με τον οποίο συζητήσαμε το περιστατικό. Ο ίδιος με καθησύχασε λέγοντάς μου ότι στέλνει αμέσως στη Μακρόνησο τον ταξίαρχο Κατσουρίδη για να διεξάγει ανακρίσεις. Με την επιστροφή του ο Παπάγος όχι μόνο ζήτησε την απόλυση του Δεσποτόπουλου, αλλά σε συνεννόηση με την κυβέρνηση και τον Βασιλιά (σ.σ φυσικά και με τους εδώ τότε Αμερικανούς… επόπτες, οι οποίοι ως άλλη σημερινή τρόικα καθόριζαν τα της πολιτικής στην Ελλάδα), αποφασίστηκε η διάλυση όλων των στρατοπέδων εξόριστων κομμουνιστών», ανέφερε χαρακτηριστικά ο τότε Αρτινός Υπουργός Δημόσιας Τάξης.

Πάντως από την περί απόλυσης του «Μακρονησιώτη» Κ. Δεσποτόπουλου συνομιλία του γράφοντος, φαίνεται πως για μία ακόμη φορά επιβεβαιώνεται η γνωστή ρήση των στωϊκών φιλοσόφων «ουδέν κακόν αμιγές καλού».

Πράγματι όπως μου αποκάλυψε επίσης ο αείμνηστος Πέτρος Γαρουφαλιάς, (ο προσφάτως εκλιπών Κ. Δεσποτόπουλος με επιστολή του στην εφημ. Καθημερινή στις12/02/2015, κατά ένα τρόπο το επιβεβαιώνει), προτού πάρει την απόφαση να αναλάβει την προεδρία του «Ελληνο-Σοβιετικού» συνδέσμου, ζήτησε τη γνώμη του Γιώργου Καρτάλη, με τον οποίο είχε στενή πολιτική και προσωπική φιλία. Από τον τελευταίο, γνωστοποιήθηκε στον στενό φίλο του Π.Γ, το εξής συγκλονιστικό: «ότι ο Δεσποτόπουλος συζητώντας το θέμα της ανάληψης από τον ίδιο της ηγεσίας του υπό σύσταση «Ελληνο-Σοβιετικού» συνδέσμου νεολαίας, ζήτησε από τον Ρώσο πρέσβη Ναύαρχο Ροντιόνοφ, σαν ένα είδος καλής θέλησης, να μεταφέρει στον υπουργό του επί των Εξωτερικών Μολότωφ να υποστηρίξει στην μετ’ ολίγον διάσκεψη των ΠΑΡΙΣΙΩΝ (Λονδίνου) (10ης Φεβρουαρίου 1947) των υπουργών εξωτερικών των τεσσάρων δυνάμεων (Αμερική Αγγλία, Σοβιετική Ένωση, Γαλλία) την Ένωση της Δωδεκανήσου με την Ελλάδα, προβάλλοντας, μεταξύ των άλλων, το ισχυρό γεωπολιτικό επιχείρημα ότι έτσι, πιο εύκολα, η Ρωσία στο μέλλον θα μπορεί να κατεβάσει τον στόλο της σε ένα ενιαίο ελληνικό Αιγαίο, παρά σε ένα διχοτομημένο. Όπως είναι γνωστό ο Μολότωφ έθεσε το ζήτημα στη διάσκεψη και η απόφαση υπέρ της Ελλάδος υπήρξε ομόφωνη». Έτσι μπορεί στον αείμνηστο Κων/νο Δεσποτόπουλο να στοίχισε ακριβά η προεδρία του «Ελληνο-Σοβιετικού Συνδέσμου», από την άλλη όμως υπήρξε το καλό, της, η με τη συμβολή του, πραγματοποίηση της Ένωσης της Δωδεκανήσου με την Ελλάδα.

(*)Ο Αντώνης Κολιάτσος είναι μαθηματικός και αρθρογράφος

e-mail: akoliatsos@gmail.com