Γράφει ο Ευάγγελος Χαρμπής*
Οι συνθήκες αλλάζουν ραγδαία και οι άνθρωποι της υπαίθρου πλέον συγκεντρώνονται σε μεγάλες κοινότητες. Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια ανοδική πορεία της αστικοποίησης με συνέπεια τη δημιουργία των αποκαλούμενων megaπόλεων. Πόλεις με 30 ή και 35 εκατ. ανθρώπους που ζουν, κινούνται και εργάζονται σε περιορισμένους και άρα επικίνδυνους χώρους.
Τα χαρακτηριστικά της σύγχρονης πόλης δηλαδή τα απόβλητα, ο θόρυβος, η έλλειψη χώρου, καθώς και η κοινωνική αποδιοργάνωση, αποτελούν σημαντικούς παράγοντες κινδύνου για τη δημόσια υγεία. Και μολονότι αρκετές επιδημίες έχουν μειωθεί και σε αρκετές χώρες έχουν εξαλειφθεί, ως αποτέλεσμα της περιβαλλοντικής υγιεινής, εν τούτοις σύγχρονες επιδημιολογικές μελέτες συνδέουν σαφώς την επανεμφάνισή τους με περιβαλλοντικούς παράγοντες που επικρατούν έως και σήμερα σε αρκετές υπανάπτυκτες ή και αναπτυσσόμενες χώρες.
Η ραγδαία ιατρική πρόοδος δε σταμάτησε την εμφάνιση επιδημιών. Οι εμβολιασμοί είχαν τη μεγαλύτερη επίδραση στη μείωση των λοιμωδών νοσημάτων τον 20ό αιώνα και από τότε έχουν συμβάλλει στην άμβλυνση της παιδικής θνησιμότητας και της νοσηρότητας.
Εν τούτοις, κάποια άλλα νοσήματα παραμένουν ανεξέλεγκτα.
Επίσης, η παρασκευή των αντιβιοτικών συνέβαλε καθοριστικά στη δραματική μείωση των θανάτων από λοιμώδη νοσήματα. Για παράδειγμα η θνησιμότητα από φυματίωση σε μόλις δέκα χρόνια υποτετραπλασιάστηκε στη δεκαετία 1945-55.
Από την άλλη πλευρά η κατάχρηση αντιβιοτικών συνέβαλε στην ανάπτυξη ανθεκτικών μικροβίων ή στη μετάλλαξή τους, ενισχύοντας τον κίνδυνο εξάπλωσης νέων επιδημιών.
Η εμφάνιση του AIDS μαζί με την επανεμφάνιση κλασικών λοιμωδών νοσημάτων, όπως της φυματίωσης, της διφθερίτιδας, της ελονοσίας, της ιλαράς αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της εξέλιξης και διαμορφώνουν ένα νέο πρόβλημα δημόσιας υγείας στις αναπτυγμένες χώρες.
Τα τελευταία χρόνια παγκοσμίως, φυσικά και στην Ελλάδα σημειώνονται μεγάλες ανακατατάξεις πληθυσμών λόγω προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών από Ασία και Αφρική. Οι δυστυχισμένοι αυτοί άνθρωποι πέραν των άλλων προβλημάτων, στη συντριπτική πλειονότητά τους καταλήγουν σε χώρους που ευνοούν τη διάδοση νοσημάτων. Ζουν σε ακατάλληλες συνθήκες υγιεινής με μολυσμένο νερό και υπερβολικό συνωστισμό. Οι άνθρωποι αυτοί ακόμη και αν υιοθετήσουν το δυτικό πρότυπο ζωής, λόγω της κοινωνικοοικονομικής τους κατάστασης δεν έχουν την ίδια πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας, στην πληροφόρηση και στην εκπαίδευση…
Έτσι, ευνοείται η διάδοση μολυσματικών νόσων, που προσιδιάζει με τον τρόπο διάδοσης της πανώλης το 14ο αιώνα στην Ευρώπη και της χολέρας το 19ο και 20ό αιώνα. Η ανακάλυψη και η διάδοση του ιού HIV τη δεκαετία του 1980, αλλά και η επανεμφάνιση της φυματίωσης και της ελονοσίας, έχουν συνδεθεί με μετακινήσεις πληθυσμών, επαναφέροντας τον εφιάλτη της εποχής των λοιμωδών νοσημάτων.
Η μετακίνηση πληθυσμού, από την άλλη πλευρά, αλλάζει γενικά τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής των ανθρώπων. Τα νέα δεδομένα, οι μετακινήσεις, οι mεgaπόλεις και συνολικά οι δημογραφικές πληθυσμιακές ανακατατάξεις απαιτούν άμεσες και αποτελεσματικές μεταρρυθμίσεις των πολιτικών και των μοντέλων παροχής δημόσια υγείας.
Πρακτικά αυτό σημαίνει αναδιοργάνωση των δημόσιων και ιδιωτικών δομών υγείας, με απαράβατες προϋποθέσεις τις αυξημένες δαπάνες και τη συμμετοχή του συνόλου της επιστημονικής κοινότητας, των οργανωμένων φορέων και των κοινωνικών συλλογικοτήτων καθώς και των μέσων μαζικής ενημέρωσης.
Τα προβλήματα που αναδεικνύονται ξαφνικά απαιτούν άμεσες και καλά επεξεργασμένες λύσεις. Λύσεις που θα αποτελούν κεφάλαια ενός ενιαίου στρατηγικού σχεδιασμού το οποίο θα απαντά στα πιεστικά αιτήματα της κοινωνίας των πολιτών.
Αλλά ως γιατρός συχνά διαπιστώνω ότι οι δυνατότητες της θεραπευτικής και νοσοκομειακής Ιατρικής είναι πεπερασμένες και περιορισμένες έναντι των μειζόνων πιεστικών συγκυριακών προβλημάτων. Και γι` αυτό καθίσταται επιτακτικότερη και αποτελεσματικότερη η σχεδίαση και υλοποίηση ενός ολοκληρωμένου συστήματος υγείας με έμφαση στην πρωτοβάθμια φροντίδα.
Και προφανώς, είναι ανάγκη, κοινωνική ανάγκη να εξασφαλιστεί η αλληλεγγύη των γενεών μέσω της επαρκούς χρηματοδότησης των ασφαλιστικών φορέων. Συνεπώς, εδώ και τώρα μεταρρύθμιση προκειμένου να διασφαλιστεί η βιωσιμότητά του ιατροφαρμακευτικού και συνταξιοδοτικού μοντέλου.
Η καλύτερη και αποτελεσματικότερη λύση είναι προφανώς η κοινωνική ανάπτυξη και συνακόλουθα η υλοποίηση πολιτικών αύξησης της απασχόλησης. Αλλά αυτό είναι κάτι που ξεπερνά τα όρια του παρόντος άρθρου…
Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι σε κάποιες περιπτώσεις οι μετανάστες συνέβαλαν θετικά στις πιεστικές ανάγκες του δημογραφικού προβλήματος και της κοινωνικής ασφάλισης, ιδιαίτερα σε χώρες με στάσιμο πληθυσμό μέχρι το 2025. Προφανώς για την υιοθέτηση τέτοιων πολιτικών απαιτείται σχεδιασμός, σαφή εκατέρωθεν όρια και καταπολέμηση των προκαταλήψεων.
Ακόμη και στην Ελλάδα της κρίσης, της φτώχειας και της ανεργίας υπάρχουν ήδη παραδείγματα αρμονικής συνύπαρξης Ελλήνων και προσφύγων-μεταναστών. Μια τέτοια περίπτωση είναι η δομή φιλοξενίας στη Φιλιππιάδα. Παρά τις αρχικές περιορισμένες φοβικές ενστάσεις, η κοινωνία των πολιτών αποδέχθηκε τους πρόσφυγες- μετανάστες οι οποίοι από την πλευρά τους σέβονται τα ήθη, τα έθιμα και τον τρόπο ζωής των Ελλήνων. Σχεδόν όλα τα προσφυγόπουλα παρακολουθούν το εκπαιδευτικό πρόγραμμα και μάλιστα κατέχουν την πρώτη θέση σε πανελλαδικό επίπεδο.
Η εκπαίδευση θεωρείται σημαντικό στοιχείο για την προάσπιση της ανθρώπινης υγείας και την αρμονική συνύπαρξη των λαών.
Και ως γιατρός θεωρώ ότι ο πλέον αποτελεσματικός τρόπος ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των πολιτών σε θέματα δημόσιας υγείας είναι το εκπαιδευτικό σύστημα, ειδικά όταν ενσωματώνει σχετικά προγράμματα.
Η πανδημία είναι η παγκοσμιοποιημένη μορφή μιας νόσου. Είναι σύμπτωμα του σύγχρονου τρόπου ζωής που όμως αυτός ο κόσμος και αυτή η εξέλιξη μας δίνουν πολλά όπλα για να επικρατήσουμε. Ο κόσμος μας είναι παγκόσμιος. Όπως και οι αρρώστιες μας. Παγκόσμια, επίσης, είναι και η προσπάθεια για την αντιμετώπιση τέτοιων προβλημάτων. Αργά η γρήγορα και μάλλον γρήγορα θα νικήσουμε και τον κοροναϊό. Είναι ακόμη μια μάχη στον αέναο πόλεμο της ανθρωπότητας έναντι των ιών που γεννιούνται και πεθαίνουν επηρεαζόμενοι καθοριστικά από τον πολιτισμό και τον σύγχρονο τρόπο ζωής μας.
Την πολυπλοκότητα του σύγχρονου κόσμου, ευτυχώς, έχει κατανοήσει η επιστημονική κοινότητα που πέρα από τα φάρμακα και τα εμβόλια υπεισέρχεται στο DNA της ανθρωπότητας προκειμένου να αλλάξει πρακτικές, νοοτροπίες, αντιλήψεις.
Οι επιδημίες, όπως και πολλές άλλες νέες ή και παλιές αρρώστιες θα πορεύονται μαζί μας στα βάθη των αιώνων και εμείς αυτό που τώρα ελπίζουμε είναι σύντομα να πάψουν να προκαλούν πανικό και δομικές αλλαγές σε ανθρώπινες συνήθειες και συμπεριφορές. Και ίσως κάποτε να μπορούμε άφοβα να φιλάμε το παιδί μας και να σφίγγουμε το χέρι των φίλων μας.