Συνέντευξη της ποιήτριας Ευαγγελίας Πετρουγάκη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Το μυστήριο της ζωής και τα πάθη της γίνονται ποιήματα και τραγούδια από καταβολής κόσμου

Η Ευαγγελία Πετρουγάκη γεννήθηκε στον Ευαγγελισμό του Δήμου Μινώα-Πεδιάδος και κατοικεί στο Ηράκλειο Κρήτης. Είναι πτυχιούχος του κλασικού τμήματος, της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Η πρώτη της ποιητική συλλογή, με τον τίτλο «Ενθύμιο φως», εκδόθηκε το 2009. Αθήνα, εκδόσεις Ταξιδευτής. Από το 2011 είναι συντονίστρια της Λέσχης Ανάγνωσης «Έντεχνος Λόγος» και μέλος της Λέσχης Ποίησης Ηρακλείου. Επίσης είναι μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Κέντρου Κρητικής Λογοτεχνίας.

ΕΡ. Ποια ήταν τα πρώτα σας διαβάσματα;
ΑΠ. Εμείς, τα παιδιά της επαρχίας βιβλία εξωσχολικά δεν είχαμε. Ούτε βιβλιοθήκες υπήρχαν. Θυμάμαι όμως πως κάποτε, στην Τετάρτη Δημοτικού θα πρέπει να ήταν, μας χάρισαν σ’ όλα τα παιδιά της τάξης, από ένα βιβλίο. Ήταν κάποια μικρά διηγήματα, μεταφρασμένα από τα Γαλλικά. Η ευχαρίστησή μου ήταν τόσο μεγάλη, που δανείστηκα και διάβασα όλα τα βιβλία των συμμαθητών μου, πολλές φορές. Έκτοτε το βιβλίο υπήρξε για μένα ταξίδι συναρπαστικό, απόλαυση, διαφυγή και καταφύγιο. Κι αυτός ο μεγάλος έρωτας για το βιβλίο και τη Λογοτεχνία δεν έσβησε ποτέ. Αλλά θα πρέπει να αναφέρω πως πριν από τα πρώτα διαβάσματα υπήρξαν τα πρώτα ακούσματα. Γιατί είχα μια εξαιρετική γιαγιά που ήξερε να διηγείται υπέροχα ιστορίες, λαϊκές ρίμες και τραγούδια, γύρω από το τζάκι τις κρύες νύχτες του χειμώνα ή τα δροσερά βράδια του καλοκαιριού, στη μεγάλη αυλή με τα λουλούδια, και το επίμονο τραγούδι των τριζονιών, στη φεγγαράδα. Ίσως σ’ εκείνη να οφείλω την αγάπη για το διάβασμα.

ΕΡ. Ποιοι ποιητές σας επηρέασαν;
ΑΠ. Αν μας επηρεάζουν εκείνοι που πολύ αγαπάμε, τότε θα μπορούσα να αναφέρω, εκτός από την παραδοσιακή λαϊκή ποίηση, την οποία εκτιμώ και θαυμάζω βαθύτατα, τον Όμηρο και τους αρχαίους Έλληνες λυρικούς ποιητές, τους βυζαντινούς υμνογράφους, τον Βιτσέντζο Κορνάρο, τους μεγάλους Νεοέλληνες ποιητές μας, όσους ανήκουν στον λεγόμενο Κανόνα, όπως ο Σολωμός, ο Σεφέρης, ο Ελύτης, ο Καβάφης, αλλά και πολλούς από τους ξένους, όπως ο Χαίλντερλιν, ο Μπωντλαίρ, Ο Βαλερύ, ο Ρίλκε, ο Έλλιοτ, Ο Ουάλλας Στήβενς ο Λόρκα, η Άννα Αχμάτοβα, η Έμιλυ Ντίκινσον. Όμως δεν ασκούν μόνο τα κείμενα που διαβάζουμε επιρροή, αλλά και το γενικότερο περιβάλλον, ο γενέθλιος τόπος, η εποχή. Κι ίσως αυτή η επιρροή να είναι η πιο σημαντική.

ΕΡ. Πότε ξεκίνησε το ταξίδι σας με την γραφή;
ΑΠ. Πιο συστηματικά θα έλεγα, άρχισα να γράφω από τα φοιτητικά μου χρόνια, χωρίς όμως την πρόθεση της δημοσίευσης. Μετά από πολλά χρόνια και πολλούς δισταγμούς, άρχισα να δημοσιεύω σε κάποια λογοτεχνικά περιοδικά και να συμμετέχω σε ποιητικές Ανθολογίες.
Μόλις το 2009 δημοσίευσα την πρώτη μου ποιητική συλλογή. Καλώς ή κακώς είμαι εξαιρετικά ολιγογράφος, καθώς αποδέχομαι την άποψη πως «ουκ εν τω πολλώ το ευ» και μάλιστα, όταν πρόκειται για ποίηση.

ΕΡ. Ποια ήταν η αφορμή για να εκδοθεί η ποιητική συλλογή «Σχήμα Δίκαιο», εκδόσεις Γαβριηλίδης;
ΑΠ. Αφορμές για να γράψει κανείς ποίηση παρέχει η ζωή άπειρες. Το μυστήριο της ζωής και τα πάθη της γίνονται ποιήματα και τραγούδια, από καταβολής κόσμου. Σ’ αυτό το μυστήριο της ζωής, στο οποίο όλοι έχουμε μερίδιο, μοίρα, εμβαθύνοντας ο ποιητής προσπαθεί να ανοίξει μια δίοδο, που θα τον οδηγήσει στην αυτογνωσία και στην «δια των παθημάτων κάθαρσιν». Όταν αυτή την εμπειρία του, το βίωμά του, προσπαθεί να το μοιραστεί με τους άλλους, προχωρεί στη δημοσίευση των ποιημάτων του. Και η έκδοση της συγκεκριμένης ποιητικής συλλογής σ’ αυτήν την αφορμή οφείλεται. Ο τίτλος και η θεματική της εξάλλου παραπέμπουν στον αέναο κύκλο της ζωής, αλλά και του Σύμπαντος, με το ερώτημα άραγε ως κατάσταση και ως σχήμα, δίκαιο; Ερωτήματα θέτει η ποίηση και συχνά γίνεται κραυγή απόγνωσης ή πικρός κελαηδισμός, όπως αναφέρω σ’ ένα μικρό ποίημα της συλλογής.
«Ο πιο πικρός κελαηδισμός/ στην επικράτεια του κλειστού/ να ’χεις φτερά/ τα νύχια να τροχίζεις/ πάνω σε σύρματα κλουβιού/ ποιητικά».

ΕΡ. Γράφετε ότι «Έτσι να τη χτυπάς τη μοίρα σου σαν σίδερο στ’ αμόνι να τη λυγίζεις με ρυθμό όσο μπορείς». Μπορεί αλήθεια να αντιμετωπίσει ο άνθρωπος τη μοίρα του;
ΑΠ. Είναι γεγονός πως ο άνθρωπος πάντα ελπίζει πως μπορεί να διεκδικήσει από τη μοίρα του, όσο προκαθορισμένη κι αν είναι, ένα τμήμα, ένα περιθώριο ελευθερίας. Ο Προμηθέας, στην ομώνυμη τραγωδία του Αισχύλου, λέει πως, για να μπορέσουν οι άνθρωποι να αντιμετωπίσουν το αναπόδραστο γεγονός της θνητότητάς τους, τους έδωσε ένα σπουδαίο δώρο, φρούδες ελπίδες, τυφλές ελπίδες. «Τυφλάς εν αυτοίς ελπίδας κατώκισα». Δεν παύει λοιπόν να ελπίζει και να αγωνίζεται. Σ’ αυτόν ακριβώς τον αγώνα όμως και σ’ αυτήν την διεκδίκηση εμπεριέχεται και η ανάληψη της προσωπικής του ευθύνης. Η ελευθερία, προϋποθέτει ανάληψη ευθύνης. Όμως δεν είναι καθόλου σπάνιες οι περιπτώσεις, που ο άνθρωπος αντιστέκεται ανεβαίνοντας το δικό του ματωμένο ανήφορο, απελευθερωμένος ακόμη και από την ελπίδα, όπως λέει και ο Ν. Καζαντζάκης.

ΕΡ. Στην εποχή μας με τα τόσα προβλήματα μπορεί ακόμη η ποίηση να μας βοηθήσει να ανεβούμε λίγο ψηλότερα;
ΑΠ. Η ποίηση απευθύνεται στο συναίσθημα, όπως και κάθε μορφή Τέχνης. Η ποίηση, πέρα από τον προβληματισμό, οξύνει την ευαισθησία μας. Παρέχει αισθητική απόλαυση του ωραίου, βαθιά συγκίνηση, αλλά και πολλές φορές με το δικό της τρόπο οδηγεί στην αυτογνωσία, στον επηρεασμό των συνειδήσεων. Από αυτήν την άποψη ναι, μπορεί να ενισχύσει την ανθρώπινη, τη φωτεινή πλευρά της ψυχής μας. Να δώσει μια διέξοδο στην επιθυμία για μια υπέρβαση της πραγματικότητας, μια διέξοδο στον λανθάνοντα πόθο για περισσότερο ουρανό. Και ίσως στην εποχή μας, της μεγάλης κρίσης, σε όλους τους τομείς του πολιτισμού, αυτό να αποτελεί ζωτική ανάγκη.

ΕΡ. Διαβάζουν οι νέοι ποίηση;
ΑΠ. Δύσκολο να απαντήσει κανείς σ’ αυτό το ερώτημα, αν δεν έχει υπόψη του κάποια στατιστικά στοιχεία, ώστε να μπορεί να γίνει μια σύγκριση με το παρελθόν. Είναι γεγονός πως το κοινό της ποίησης ήταν πάντα περιορισμένο, όχι μόνο όσον αφορά στους νέους, αλλά και στους μεγαλύτερους. Αυτό μπορεί να οφείλεται και στο ότι η ποίηση, ως εξαιρετικά συμπυκνωμένος λόγος, απαιτεί από τον αναγνώστη πολύ προσεκτική προσέγγιση και σοβαρή ενασχόληση. Χρειάζεται επιμονή κι υπομονή ώσπου να σπάσεις το σκληρό κέλυφος των λέξεων και να φτάσεις στην ουσία. Και η ουσία «Το αμύγδαλο του κόσμου είναι βαθιά κρυμμένο», όπως λέει ο Ελύτης.
Τα πράγματα γενικώς για τη Λογοτεχνία, είναι δυσκολότερα σήμερα, καθώς υφιστάμεθα την κυριαρχία της εικονικής πραγματικότητας. Στην εποχή μας, ο πολιτισμός, βασίζεται περισσότερο στην εικόνα, που κατακλύζει την καθημερινότητά μας και περιορίζει τη φαντασία, ενώ μειώνει τη διάθεση για μελέτη, για διάβασμα γενικώς. Πιστεύω όμως πως πάντα θα υπάρχει ένα ποσοστό νέων, που θα εξακολουθεί να γοητεύεται από τον ποιητικό λόγο, θα τον μελετά, θα τον τραγουδά.

ΕΡ. Χρησιμοποιείτε υπολογιστή; Ποια είναι η γνώμη σας για την τεχνολογία;
ΑΠ. Ναι χρησιμοποιώ υπολογιστή. Αν δεν χρησιμοποιείς τα σύγχρονα μέσα της τεχνολογίας, είναι σαν να επιμένεις να οργώνεις το χωράφι σου με τα ζώα και το παλιό αλέτρι. Ο υπολογιστής είναι ένα μέσον πολύ χρήσιμο και εξυπηρετικό, όταν χρησιμοποιείται σωστά. Η εξέλιξη της τεχνολογίας στην εποχή μας, είναι ιλιγγιώδης. Γι’ αυτό και ο έλεγχός της είναι δύσκολη υπόθεση. Η χρήση της θα πρέπει να ρυθμίζεται από αυστηρούς κανόνες, ώστε να μη γίνει καταστροφική, να μη δημιουργεί εξαρτήσεις. Ο άνθρωπος στο μέλλον θα κληθεί να απαντήσει σε δύσκολα διλήμματα, τα οποία θα έχουν σχέση με την ίδια την ύπαρξή του και την ηθική του υπόσταση. Πρέπει να αποφασίσει πως θα χρησιμοποιήσει τις πέραν πάσης προσδοκίας ανακαλύψεις του. Όπως λένε, μ’ ένα μαχαίρι μπορείς να κόψεις το ψωμί, αλλά μπορείς και να σκοτώσεις. Όλα είναι θέμα επιλογών. Η πιο απαισιόδοξη προοπτική είναι καίριες επιλογές, σχετικές με τα μέσα της τεχνολογίας, να καταλήξουν στα χέρια κάποιων ασυνείδητων και αδίστακτων ανθρώπων. Γιατί δυστυχώς η ηθική πρόοδος δεν συμβαδίζει με την τεράστια ανάπτυξη της τεχνολογίας. Αυτό φαίνεται καθαρά στις μέρες μας, από τις εικόνες απίστευτης βαρβαρότητας που βλέπουμε καθημερινά, ως αποτέλεσμα ιδεοληψιών ή θρησκευτικών παραληρημάτων.

ΕΡ. Πέρα από τη συγγραφή με τι άλλο ασχολείστε στον ελεύθερο χρόνο σας;
ΑΠ. Είμαι συντονίστρια της Λέσχης Ανάγνωσης «Έντεχνος Λόγος» και συμμετέχω στη Λέσχη Ποίησης Ηρακλείου. Όλα αυτά μου παρέχουν την ευκαιρία της επικοινωνίας και της ανταλλαγής απόψεων με ανθρώπους, οι οποίοι ενδιαφέρονται για τη λογοτεχνία είτε ως δημιουργοί είτε ως αναγνώστες. Παράλληλα καλούμε συγγραφείς, οργανώνουμε εκδηλώσεις ανοιχτές για το κοινό του Ηρακλείου, περιπάτους και εκδρομές για τα μέλη μας, με το σκεπτικό ότι έτσι μπορούμε να βρούμε ένα κοινό τόπο συνάντησης, λοξοδρομώντας έστω για λίγο, από την μοναχικά ιδιωτική οδό του βίου μας.

ΕΡ. Ποιους ποιητές θα μας προτείνατε να διαβάσουμε σήμερα;
ΑΠ. Μου είναι δύσκολο να προτείνω ποιητές, γιατί πολύ συχνά συμβαίνει να μου αρέσουν συγκεκριμένα ποιήματα ή μόνο κάποιο στίχοι. Θεωρώ όμως, πως η διαδικασία της αναζήτησης, το ψάξιμο από τον ίδιο τον αναγνώστη έχει τη δική του γοητεία. Έτσι θα του δοθεί η ευκαιρία να γνωρίσει, να συγκρίνει και να αξιολογήσει ποιητές και ποιήματα. Καλό είναι πάντως να αρχίζουμε από τους κλασικούς, τους μεγάλους μας ποιητές, χωρίς να παραγνωρίζουμε την αξία της δημοτικής μας ποίησης.

ΕΡ. Πριν λίγα χρόνια η ποίηση ή τα βιβλία εκδίδονταν μόνο σε έντυπη μορφή. Σήμερα που υπάρχει οικονομικό πρόβλημα, το Ίντερνετ δεν θα μπορούσε να αποτελέσει μία διέξοδο ή μια κατάθεση ψυχής για τους στίχους των νέων που γράφουν ποίηση;
ΑΠ. Φαίνεται πως το διαδίκτυο αποτελεί πράγματι μια διέξοδο για τους νέους ποιητές και έναν σχετικά εύκολο τρόπο επικοινωνίας. Αυτό γίνεται φανερό από το μεγάλο πλήθος των αναρτήσεων. Εξάλλου τα έντυπα λογοτεχνικά περιοδικά χάνουν διαρκώς έδαφος. Ίσως στο μέλλον, ο ηλεκτρονικός, να είναι και ο μόνος τρόπος έκδοσης. Παρά το ότι μου αρέσει πολύ περισσότερο το έντυπο βιβλίο, δεν είμαι σίγουρη, αν θα επιβιώσει.

ΕΡ. Ποια ποιητική συλλογή έχετε δίπλα στο μαξιλάρι σας;
ΑΠ. Υπάρχουν πολλές ποιητικές συλλογές, αλλά ανάμεσά τους βρίσκονται πάντα τα « Ποιήματα» του Γ. Σεφέρη.

ΕΡ. Ένα αγαπημένο ποίημα;
ΑΠ. Από το «Τετράδιο Γυμνασμάτων», το ποίημα «Πάνω σ’ έναν ξένο στίχο» του Γ. Σεφέρη.