Ψηφίδες μνήμης στην θάλασσα της λήθης
Επιμέλεια έρευνας: πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Αθανασίου
Η συμπλήρωση είκοσι ετών από την ημέρα της μετακομιδής των ιερών λειψάνων του Οσίου Μαξίμου του Γραικού στην Άρτα(12-10-1997) μας δίνει την αφορμή να παρουσιάσουμε μερικά γεγονότα που σχετίζονται με την μεγάλη προσφορά της Αγιορείτικης Μονής Βατοπαιδίου στην τοπική εκκλησία, ώστε η ιστορία να γράφεται σωστά.
Διαστρεβλωμένες απόψεις και η ιστορική αλήθεια.
Υπάρχουν σοβαρές αποδείξεις για το ότι η Αρτινή κοινωνία μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα όχι μόνο ξέχασε αλλά παρασύρθηκε και πίστεψε διαστρεβλωμένες κενόδοξες απόψεις, που αλλοιώνουν τα ιστορικά γεγονότα της τοπικής εκκλησιαστικής ιστορίας. Η σύγχυση αποτυπώνεται και σε δημοσιεύματα που υποστηρίζουν ότι «στις 12 Οκτωβρίου εορτάζουμε την μετακομιδή των λειψάνων στον φερώνυμο ναό της πόλης», ενώ η πραγματικότητα είναι διαφορετική.
Για την αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας σημειώνουμε τα εξής:
Στις 12 Οκτωβρίου 1997 αντιπροσωπία της Μονής Βατοπαιδίου μετέφερε τεμάχιο λειψάνου του Οσίου Μαξίμου του Γραικού από την ομώνυμη Αγιορείτικη Μονή που τοποθετήθηκε τελικά στον ιερό ναό του Αγίου Γεωργίου της πόλης για αρκετά χρόνια. Στην συνέχεια το λείψανο μεταφέρθηκε στον ναό των Αγίων Αποστόλων και όταν δημιουργήθηκε ο πρώτος υπόγειος ναός του Αγίου (ο οποίος θεμελιώθηκε το 2006), το ιερό λείψανο μεταφέρθηκε εκεί και παρέμεινε για περίπου μια δεκαετία.
{Ο υπόγειος ναός (σημερινός πολυχώρος εκδηλώσεων) ήταν ο πρώτος ιστορικός ναός του Οσίου Μαξίμου του Γραικού στην Άρτα και στον Ελλαδικό χώρο}.
Τέλος δε τον Ιούνιο του 2016, μετά τα εγκαίνια του σημερινού ενοριακού ναού του Αγίου, το λείψανο μεταφέρθηκε εκεί.
Οι κυριότεροι σταθμοί της ιστορίας των λειψάνων του Οσίου Μαξίμου του Γραικού
Η ιστορία της ανακομιδής και της μετακομιδής των χαριτόβρυτων λειψάνων του Οσίου Μαξίμου του Γραικού έχει πολλούς ιστορικούς σταθμούς. Οι κυριώτεροι είναι οι παρακάτω.
Α. Η εύρεση του τάφου του Αγίου, στα δυτικά του παρεκκλησίου του Αγίου Πνεύματος στην Λαύρα του Αγίου Σεργίου
Β. Η ανακομιδή των λειψάνων του Οσίου από τις 24 Ιουνίου έως στις 2 Ιουλίου 1996.
Γ. Η μεταφορά των λειψάνων του Οσίου Γραικού στο καθολικό του καθεδρικού ναού της Αναλήψεως της Λαύρας της Αγίας Τριάδος στο Ζαγκόρσκ, όπου τα εναποθέτησαν σε χρυσοποίκιλτη λάρνακα μπροστά στο ιερό, για να τα προσκυνούν ευλαβικά οι πιστοί εις τους αιώνας.
Δ. Η παραλαβή από ελληνική αντιπροσωπία και η μεταφορά μέρος του λειψάνου του Οσίου στην Ι.Μ.Βατοπαιδίου στις 19 Ιουλίου 1997.
Ε. Η Μετακομιδή μέρος του λειψάνου στην Άρτα στις 12 Οκτωβρίου 1997.
Σε όλα τα παραπάνω γεγονότα ιδιαίτερο ρόλο διαδραμάτισαν η
Ι.Μ.Μ.Βατοπαιδίου, ο μακαριστός Μητροπολίτης Άρτας κυρός Ιγνάτιος Γ, ο μακαριστός Μητροπολίτης Αργολίδος κυρός Ιάκωβος, ο Ρώσος αρχαιολόγος ιστορικός Σ.Μπελάγιεφ καθώς και ο μακαριστός Αρτινός ιστορικός ερευνητής Κ.Τσιλιγιάννης, του οποίου είναι ανεκτίμητη η προσφορά στην ανάδειξη του Οσίου Μαξίμου του Γραικού.
Ο Αρτινός ιστορικός ερευνητής Κωνσταντίνος Τσιλιγιάννης, η Μονή Βατοπαιδίου και ο Άγιος Μάξιμος ο Γραικός.
Η Μονή Βατοπεδίου έπαιξε καθοριστικότατο ρόλο στις ερευνητικές εργασίες του κ. Τσιλιγιάνη όπως φαίνεται στο παρακάτω απόσπασμα συνέντευξης του ερευνητή καθώς και στο απόσπασμα της επιστολής της Μονής Βατοπεδίου προς τον Πατριάρχη Μόσχας κ.Αλέξιο, που δημοσιεύεται στην συνέχεια.
«….Ο Άγιος Μάξιμος ο Γραικός ο Βατοπεδινός είναι για τους Αρτινούς η μεγαλύτερη θρησκευτική δόξα. Ο Μάξιμος ο Γραικός ως ποιητής, φιλόσοφος, οσιομάρτυρας…., όταν πρωτοπήγα στο Άγιο Όρος στη Μονή Βατοπεδίου και με ενημέρωσαν οι αδελφοί πατέρες ότι εμείς οι Αρτινοί έχουμε έναν Άγιο τον Μάξιμο που ήταν Βατοπεδινός μοναχός, στεναχωρήθηκα που δεν είχε την ανάλογη προβολή και ο κόσμος δεν τον γνώριζε.
Τότε εκεί, στο Άγιο Όρος, άρχισα να ερευνώ και να μαθαίνω περισσότερα για τον Άγιο Μάξιμο τον Γραικό. Τότε σκέφτηκα να κάνω ορισμένα πράγματα για τον Μάξιμο τον Γραικό. Διαβάζοντας την ιστορία του συγκινήθηκα με την προσφορά του τη μεγάλη, για τη διάδοση της ορθοδοξίας. Και τότε κάθισα και μελετώντας διαπίστωσα ότι ήταν κάτι διαφορετικό απ’ αυτό που ήθελαν να προβάλουν κάποιοι συγγραφείς. Ήταν κάτι περισσότερο για μας τους Έλληνες. Αν ήταν για τους Ρώσους ο φωτιστής τους, τους μύησε στον ορθόδοξο χριστιανισμό, για τους Έλληνες ήταν κάτι το διαφορετικό. Έτσι σκέφτηκα αμέσως, μόλις πληροφορήθηκα από τις εφημερίδες περίπου το 1988, ότι οι Ρώσοι πρόκειται να κάνουν μεγάλη θρησκευτική γιορτή για την επέτειό τους και να αναγνωρίσουν εννέα αγίους, μεταξύ των οποίων κάποιους που αγαπούσαν περισσότερο στη Μόσχα, τον Άγιο Σέργιο και τον Άγιο Μάξιμο τον Γραικό, με δικιά μου πρωτοβουλία να προλάβω τους Ρώσους. Γιατί τον Έλληνα Άγιο να τον αναγνωρίσουν πρώτα οι Ρώσοι και μετά οι Έλληνες; Επειδή τότε η Άρτα δεν είχε Μητροπολίτη, είχε πεθάνει ο Ιγνάτιος ο Γ, πήγα στον φίλο μου τότε μακαριστό Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Σεραφείμ, τον παρακάλεσα πολύ κάνοντας μια αίτηση να με βοηθήσει να πάρει απόφαση η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος και στη συνέχεια θα πήγαινα μόνος μου την απόφαση στην Κωνσταντινούπολη. Παρουσιάστηκα στον Οικουμενικό Πατριάρχη μακαριστό Δημήτριο και τον παρακάλεσα να λάβει απόφαση η Ιερά Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου γρηγορότερα από τους Ρώσους. Μου το υποσχέθηκε και το έκανε. Ήταν η ευτυχέστερη στιγμή της ζωής μου. Έτσι ξεκίνησα για τον Άγιο Μάξιμο τον Γραικό, την αναγνώρισή του.
Μετά στο Άγιο Όρος οι Βατοπεδινοί μετά με γνώρισαν με τον μακαριστό πατέρα Γεράσιμο τον Μικραγιαννανίτη τον Υμνογράφο της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας και τον παρακάλεσα να γράψει μια Ακολουθία. Μου λέει, δεν γνωρίζω γι’ αυτόν πολλά πράγματα. Του θύμισα ότι στο παρελθόν είχε γράψει ένα τροπάριο. Μου ζήτησε να του γράψω κάποια πράγματα για τη ζωή του, για να συντάξει την Ακολουθία. Πράγματι έκανε μια θαυμάσια ακολουθία αντάξια του Αγίου και είμαι περήφανος που συνέβαλα κι εγώ στο ελάχιστο. Μετά απ’ αυτό σκέφτηκα ότι υπάρχουν στοιχεία για τον τάφο του και τα λείψανά του, γιατί λοιπόν να μην γίνει μια ανακομιδή και να αποκτήσουμε κάποια άγια λείψανα ή μέρος αυτών; Ο Σεργκέι Μπελάεφ ιστορικός και αρχαιολόγος και η ταπεινότητά μου επανειλημμένως οχλήσαμε εγγράφως και με την παρουσία μου – πήγα δυο φορές στη Μόσχα – τον μακαριστό Πατριάρχη Μόσχα Αλέξιο, τον παρακαλέσαμε να προχωρήσουμε σε ανασκαφές, αλλά αυτός δείλιαζε, κι αν δεν είναι έτσι όπως τα λέτε, μας έλεγε, και βρεθούν άλλα οστά, θα επέλθει δυσφήμηση για την πρωτοβουλία μου έλεγε. Τέλος όμως έδωσε την ευλογία και τελικά, επιστήμονες εξέτασαν τα οστά και έβγαλαν απόφαση ότι ήταν του Μαξίμου του Γραικού. Έγινε η ανακομιδή…
Στην συνέχεια ο Καθηγούμενος της Ιεράς Μονής Βατοπεδίου ο Γέροντας Εφραίμ είχε την συγκινητική ιδέα να πάει μια μεγάλη συνοδεία Μητροπολιτών και Αγιορειτών μοναχών και επισήμων πολιτικών, να πάρει μέρος των Λειψάνων, πράγμα το οποίο έγινε κατά τη γιορτή της Παναγίας του Καζάν. Με μεγαλοπρέπεια δόθηκαν τα Άγια Λείψανα του Μαξίμου του Γραικού στον Μητροπολίτη Άρτης Ιγνάτιο Δ και στον Γέροντά μας τον Εφραίμ τον Καθηγούμενο της Ιεράς Μονής Βατοπαιδίου. Και εδώ είναι μια συγκινητική λεπτομέρεια. Ήθελε να επιστρέψει στην Μονή της ζωής του, στην Μονή που αγάπησε, στην Μονή που μελέτησε, στην Μονή που έγραψε. Στην Ιερά Μονή Βατοπαιδίου. Ήθελε να επιστρέψει να εγκαταβιώσει εκεί. Δεν τα κατάφερε αλλά τελικά έγινε η επιθυμία του. Τα Λείψανά του γύρισαν στην Μονή Βατοπαιδίου. Στην Μονή της μετανοίας του, στην Μονή που επιθυμούσε. Είναι πολύ συγκινητικό αυτό, όχι μόνο για τους μοναχούς, αλλά και για εμάς του λαϊκούς, και ιδιαίτερα για όσους πάσχιζαν για τη θεία και σεμνή προβολή του Μάξιμου του Γραικού.
Απόσπασμα της συστατικής επιστολής της Μονής Βατοπαιδίου προς τον Πατριάρχη Μόσχας κ. Αλέξιο για τον Κ.Τσιλιγιάννη κατά την ανακομιδή των λειψάνων του Αγίου Μαξίμου του Γραικού.
«…Νυν ότε χάριτι Θεού, προάγεσθε εις την ανακομιδήν των ιερών λειψάνων του οσίου Μαξίμου του Βατοπαιδινού, του μεγάλου αυτού Φωστήρος και Αγίου της Αγιωτάτης Ορθοδόξου ημών Εκκλησίας, προαγόμεθα διά του παρόντος ίεροσφραγίστου και ενυπόγραφου Μοναστηριακού ημών Γράμματος, ίνα συστήσωμεν τη Υμετέρα Άγιότητι τον κ. Κωνσταντίνον Τσιλιγιάννην, έρχόμενον αύτόσε, ίνα συμβάλη εις το θεάρεστον αυτό έργον. Ό έν λόγω κύριος διακρίνεται διά την φιλόχριστον βιοτήν του και ιδιαιτέρως διά την άγάπην και την εύλάβειαν, την οποίαν τρέφει προς τον Άγιον Μάξιμον, καθότι κατάγεται έκ της ιδιαιτέρας πατρίδος του Όσίου, της Άρτης Ηπείρου. “Εχει δε συμβάλει τα μέγιστα εις την προβολήν των έργων του και της βιογραφίας του ανά τον Ελλαδικόν χώρον. Επιθυμεί δε να προσφέρει την έκ της καρδίας προσφοράν του, παρευρισκόμενος εις την άνακομιδήν των ιερών λειψάνων του Αγίου. Όθεν, παρακαλούμεν θερμώς όπως έναγκαλισθήτε αυτόν μετά πατρικής στοργής, ώς γνήσιον υϊόν».