Πριν χίλια χρόνια οι άνθρωποι πίστευαν ότι ο κόσμος ήταν γεωκεντρικός και ο Ήλιος έβγαινε στην Ανατολή και πήγαινε στην Δύση. Από τότε πολλά συνέβησαν στον πλανήτη Γη. Συγκεκριμένα στην Κωνσταντινούπολη άρχισαν να εμφανίζονται τα πρώτα σύννεφα στην Ανατολή με την εγκατάσταση των Τούρκων και την άνοδο Ρωμαιοκαθολικών στη Δύση. Το 1054 πραγματοποιείται το Μεγάλο Σχίσμα μεταξύ των Χριστιανών της Ανατολής και αυτών της Δύσης. Τότε αρχίζουν και οι Σταυροφορίες. Στη συνέχεια τα πλέον σημαντικά ιστορικά γεγονότα-σταθμοί, τα οποία σημάδεψαν την ανθρωπότητα και τη Χώρα μας είναι τα εξής:

• Η Λεηλασία της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους το 1204. Η μεγαλύτερη και πλέον βάρβαρη στην Ιστορία της Ανθρωπότητας.

• Η Πτώση και πάλι της Πόλης στους Τούρκους την 29η Μαΐου 1453, όταν άρχισε μαύρη σκλαβιά των τεσσάρων αιώνων κάτω από τον Οθωμανικό Ζυγό.

• Η ανακάλυψη της Αμερικής από το Χριστόφορο Κολόμβο το 1492, οπότε η Ανθρωπότητα άρχισε να κατανοεί την σφαιρικότητα της Γης.

• Η Γαλλική Επανάσταση το 1789 και η δράση του Ναπολέοντα.

• Εμφανίζεται και ο Ρήγας Φεραίος και προφητικά καλούσε τους Βαλκανικούς Λαούς να ενωθούν κατά του Σουλτάνου. Ο Θούριος του Ρήγα είναι αθάνατο κάλεσμα σήμερα και για τους μικρούς Ευρωπαϊκούς Λαούς έναντι της όποιας επιβουλής.

• Φθάνουμε στην Ελληνική Επανάσταση του 1821 η οποία ολοκληρώνεται με την Αναγέννηση του Ελληνικού Έθνους το 1832. Ήταν το πρώτο Ευρωπαϊκό Έθνος που αναγνωρίσθηκε από τις Μεγάλες τότε Δυνάμεις.

Σκοπός μου δεν είναι να κουράσω τους αγαπητούς αναγνώστες κάνοντας αναφορά στα σημαντικά ιστορικά γεγονότα που επακολούθησαν από τότε μέχρι σήμερα. Η Ιστορία ακολούθησε την ασταμάτητη μαιανδρική της πορεία. Αποφάσισα να αναφερθώ ειδικά στα τέσσερα χρόνια πριν την απελευθέρωση της Άρτας από τον Οθωμανικό ζυγό την 24 Ιουνίου 1881.

Εκείνη την εποχή η γεωγραφική διάταξη στον Κόσμο και ειδικά τα Βαλκάνια ήταν διαφορετική από την σημερινή. Παγκόσμια Ηγεμονική Δύναμη ήταν η Μεγάλη Βρετανία και ακολουθούσαν η Ρωσία και ο πανσλαβισμό της, η Γερμανία αποτελούσε την ανερχόμενη δύναμη, η Γαλλία, η Αυστροουγγαρία και η Ιταλία. Μαζί τους η απέραντη και αχανής Οθωμανική Αυτοκρατορία η οποία από τα βάθη της Μικράς Ασίας έφθανε μέχρι και τα Βαλκάνια. Ήταν ο Μέγας Ασθενής που είχε την πλήρη προστασία των Μεγάλων Δυνάμεων. Παράλληλα Έλληνες Φαναριώτες ασκούσαν σημαντική διπλωματική δραστηριότητα στην Αυλή του Σουλτάνου.

Δίπλα στο απέραντο οθωμανικό βαλκανικό σύμπλεγμα, βρισκόταν το Μικρό, Πάμπτωχο και Καταχρεωμένο Βασίλειο της Ελλάδας. Ιδρύθηκε το 1832 κάτω από την αυστηρή επιτήρηση των Μεγάλων Δυνάμεων. Βασιλιάς του ήταν ο Γεώργιος ο Α΄. Το ελληνικό κράτος ζούσε με την Μεγάλη του Ιδέα αλλά το κατάτρωγε η Μεγάλη Διχόνοια, αγιάτρευτο παντοτινό σαράκι του Ελληνισμού. Εκείνη την εποχή πρωθυπουργός ήταν ο Χαρίλαος Τρικούπης και επικρατούσε όπως πάντοτε μεγάλη πολιτική αστάθεια. Παρόλα αυτά η μικρή αλλά ελεύθερη Ελλάδα ήταν ζηλευτό παράδειγμα για τους άλλους σκλαβωμένους Λαούς της Βαλκανικής Χερσονήσου.

Το έτος 1877 σημαντικά απελευθερωτικά κινήματα ξέσπασαν στον βαλκανικό χώρο με τους Σέρβους, Μαυροβούνιους, Ρουμάνους, Βούλγαρους, Έλληνες, Αρμένιους να ζητούν ανεξαρτησία και περισσότερη ελευθερία. Βάρβαρη και βάναυση ήταν η αντίδραση του Σουλτάνου Αμπντούλ-Χαμίντ Β΄. Τα άτακτα στρατεύματα του, οι Βachi-Bouzouks, γνωστοί για την αγριότητά των, αλλά και τη μεγάλη αφοσίωση, πίστη και λατρεία στον Σουλτάνο διέπραξαν μεγάλες σφαγές αμάχων, βιασμούς, απερίγραπτες καταστροφές και εμπρησμούς. Ερήμωσαν πόλεις και χωριά και άφησαν χιλιάδες ορφανές οικογένειες. Χιλιάδες χριστιανοί πουλήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα. Όλα αυτά στην περιοχή της Ανατολικής Ρωμυλίας και ειδικά στα παράλια της Μαύρης Θάλασσας. Εκεί ζούσε η εύρωστη οικονομικά Ελληνική Κοινότητα πολύ γνωστή σε όλη την Ευρώπη για την αρωματοποιία της, την καπνοπαραγωγή και το διεθνές εμπόριο.

Άμεση ήταν η κίνηση του Τσάρου Αλέξανδρου Β.Ο ρωσικός στρατός έφτασε νικηφόρα στα προάστια της Πόλης. Την 3η Μαρτίου 1878 ο Σουλτάνος ηττημένος αναγκάσθηκε να αποδεχθεί την ταπεινωτική ήττα και να υπογράψει την γνωστή συνθήκη του Αγίου Στεφάνου (προάστειο της Κωνσταντινούπολης). Όροι της Συνθήκης αυτής ήταν η καταβολή στον Τσάρο υπερβολικού ποσού πολεμικής αποζημίωσης και η δημιουργία της Μεγάλης Βουλγαρίας με παραχώρηση εδαφών όπου ζούσαν και ελληνικοί πληθυσμοί όπως προαναφέραμε. Η Ρωσική Αυτοκρατορία αποκτούσε πλέον πρόσβαση στο Αιγαίο. Το αιώνιο όνειρο των Ρώσων γίνεται πραγματικότητα αλλά δεν διήρκεσε πολύ. Η δράση του Αλεξάνδρου Β΄ δημιουργούσε νέα ισορροπία στην Ευρώπη και η Δημιουργία της Μεγάλης Βουλγαρίας έθιξε σε βάθος τα δικαιώματα όχι μόνο των Ελλήνων αλλά και άλλων Βαλκανικών Λαώντων οποίων η ύπαρξη και τα δικαιώματα παραγνωρίσθηκαν με αυθαίρετο και υπεροπτικό τρόπο. Η Ρωσία γίνεται τώρα προστάτιδα δύναμη μόνο των Βουλγάρων και εγκαταλείπει του άλλους πληθυσμούς της Βαλκανικής. Παραδειγματική ήταν η αρνητική στάση του Τσάρου ιδιαίτερα απέναντι στους Έλληνες που ζούσαν στις περιοχές αυτές.

Η Διπλωματία αποτελεί διαφορετικό τρόπο συνέχειας του Πολέμου και τίθεται σε κίνηση με την σειρά της στην εξέλιξη των γεγονότων. Ο Πόλεμος εδώ είναι διαφορετικός, αλλά το ίδιο αδυσώπητος. Στη Διπλωματία κερδίζει ο πλέον ισχυρός και ο χρηματισμός (μπαξίσι) είναι απαραίτητος. Η Μεγάλη Βρετανία, ηγετική Παγκόσμια Δύναμη και μεγάλος προστάτης του Σουλτάνου, σε αντίδραση προς την ρωσική πρωτοβουλία συγκαλεί Παγκόσμιο Συνέδριο στο Βερολίνο. Οι εργασίες αυτού αρχίζουν την 13η Ιουνίου 1878 και διαρκούν ένα μήνα (13/07/1878). Πρόεδρος του Συνεδρίου είναι ο Γερμανός Καγκελάριος Όττο Βίσμαρκ κοινά αποκαλούμενος Σιδερένιος Καγκελάριος. Σκοπός του Συνεδρίου είναι η δυναμική αναθεώρηση της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου η οποία είχε μεροληπτικά δημιουργήσει την Μεγάλη Βουλγαρία. Στην πραγματικότητα η Μεγάλη Βουλγαρία δεν θα υπάρξει ποτέ και δεν θα είχε ουδεμία επίσημη θέση στο πολιτικό χάρτη της Βαλκανικής Χερσονήσου. Η Ρωσία επέμενε στην παρουσία της Βουλγαρίας στο Συνέδριο αλλά το ρωσικό αίτημα απορρίφθηκε ρητά.

Οι εργασίες του Συνεδρίου του Βερολίνου τελείωσαν την 13 Ιουλίου 1878 με την DeFacto δημιουργία της Ρουμανίας, Σερβίας και Μαυροβουνίου. Η Συνθήκη του Βερολίνου αποτελείται από 64 άρθρα. Το άρθρο 24 αναφέρει ότι τα υφιστάμενα προβλήματα ανάμεσα στο Ελληνικό Βασίλειο και την Οθωμανική Αυτοκρατορία θα επιλυθούν ύστερα από διμερείς συνομιλίες. Εάν αυτό δεν καταστεί εφικτό θα απαιτηθεί η παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων. Την ίδια Συνθήκη συνοδεύει ένα σύνολο Πρωτοκόλλων που αφορούν τις επιμέρους διάφορες υποθέσεις ή διμερείς σχέσεις. Το Πρωτόκολλο (13) αναφέρεται στις σχέσεις Ελλάδος και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Η μυστική συγκέντρωση πληροφοριών από τους απανταχού Έλληνες και ειδικά αυτών που ήταν κοντά στα σύνορα ήταν έντονη. Σημαντική ήταν η συνεργασία με τον Δεσπότη της Άρτας Σεραφείμ Ξενόπουλο (τον λεγόμενο Βυζάντιο) που είχε τοποθετηθεί στην στρατηγικής σημασίας Ιερά Μητρόπολη της Άρτας το 1864. Ήταν ο μεγάλος αυτός Μητροπολίτης, Φαναριώτης στην καταγωγή, μεγάλη μάθηση, άριστα καταρτισμένος σε πολλά ζητήματα. Με τον ερχομό του οργάνωσε κατάλληλα την Μητρόπολη. Παράλληλα Αξιωματικοί του Ελληνικού Στρατού κρυφά πλαισίωσαν ένοπλες αντιστασιακές δυνάμεις στην Ήπειρο και Θεσσαλία.

Η Ελλάδα με τα φτωχά μέσα που διέθετε προετοιμαζόταν να αντιμετωπίσει τον πάνοπλο Γολιάθ. Ειδικά στις συνοριακές περιοχές η δράση μεταξύ των δύο πλευρών ήταν έντονη και πολλές φορές εκρηκτική. Η τουρκική επιτήρηση και παρακολούθηση των Ελλήνων ήταν ιδιαίτερα αυστηρή και προκλητική. Ήταν αυτή που εφαρμόζεται σε κάθε εμπόλεμη περίοδο.

Στην συνέχεια η Ελλάδα πραγματοποίησε επιστράτευση και η κατάσταση ήταν έκρυθμη. Ανά πάσα στιγμή ο πόλεμος ήταν πιθανός και ο Σουλτάνος, αφού είχε υποστήριξη της πλειοψηφίας των Μεγάλων Δυνάμεων και ο Στρατός του ήταν ισχυρότερος του Ελληνικού, δυνατόν να προχωρούσε σε πολεμική δράση φορτώνοντας την ευθύνη στους Έλληνες. Στις περιστάσεις αυτές πολλά συμβαίνουν στα σύνορα.

Το έτος 1877 τέθηκε ο θεμέλιος λίθος του νέου ναού της Αγίας Παρασκευής στο Χωριό. Η αποπεράτωσή του τοποθετείται το έτος 1882 ένα έτος μετά την απελευθέρωση της Άρτας. Γεωγραφικά η Μεγάρχη απέχει λίγο περισσότερο από δέκα χιλιόμετρα από την Άρτα. Άλλα τόσα απέχει επίσης από τα σύνορα της Ελεύθερης Ελλάδας την Λαγκάδα της Αιτωλοακαρνανίας. Κατά την διάρκεια των γεγονότων που περιγράψαμε τοποθετούν το μικρό Χωριό σε εμπόλεμη θέση.

Το ίδιο έτος 1877 ο Ιερέας Αντώνιος Γιώτης κοινά Παπαντώνης ανέβαινε με το γαϊδουράκι του και τον βοηθό του Γεώργιο Πανή στο Φωτεινό για την καθιερωμένη κυριακάτικη λειτουργία. Οι Bachi-Bouzouks του έστησαν καρτέρι και τον δολοφόνησαν άγρια. Οι κάτοικοι της Μεγάρχης μετέφεραν τον δολοφονημένο Ιερέα στη Μεγάρχη και η ταφή έγινε ακριβώς κάτω από την Χιλιόχρονη Αγριελιά της Αγίας Παρασκευής. ΄Ένα μικρό Εκκλησάκι κτίσθηκε αργότερα στον τόπο της εκτέλεσης (Από το βιβλίο του Μακαρίτη Νικολάου Ε. Ντασκαγιάννη, Μεγάρχη Άρτας, 1922, πολύτιμη πηγή πληροφόρησης για το χωριό της Μεγάρχης).

Η ακριβής ημερομηνία δολοφονίας του Παπαντώνη είναι αδύνατο να καθορισθεί επακριβώς και υφίστανται διιστάμενες απόψεις. Αλλά η Δολοφονία από τους Τούρκους ήταν προμελετημένη, επειδή ήθελαν να στείλουν μηνύματα στην Άρτα. Σίγουρο είναι ότι διαπράχθηκε στην περίοδο των τεσσάρων ετών (1877-1881). Οι επίσημες πηγές πληροφόρησης της Μητρόπολης Άρτας (Μαρτυρολόγιο) καταστράφηκαν κατά την διάρκεια των γεγονότων (Δεκεμβριανά) του 1944.

Καλό θα ήταν, όταν το νεκροταφείο του Χωριού μεταφέρθηκε στην νέα του θέση, ο τάφος του Παπαντώνη να αφεθεί στην θέση του κάτω από το χιλιoχρονομαρτυρικό Δένδρο και να μην μεταφερθεί. Θα ήταν αυτό αιώνια αναγνώριση της θυσίας για την απελευθέρωση της Πατρίδας. Είναι δε η σκληρή δολοφονία του απαράμιλλη μαρτυρία σκληρού αγώνα. Πίστη προς το Ιερό καθήκον του Θρησκευτικού Λειτουργού και το καθήκον για την Ελευθερία της Σκλαβωμένης Πατρίδας.

Κλείνω την αφήγησή μου εκφράζοντας τις ευχαριστίες μου στην κα Κοντού από το Γαλλικό Ίδρυμα Pierre Fabre στην Αθήνα καθώς και τον Καθηγητή Δενδροκομικής Κ. Πέτρο Ρούσσο της Γεωπονικής Σχολής Αθηνών. Η παρέμβασή τους συνετέλεσε αποφασιστικά στον οριστικό καθορισμό της ηλικίας της Αγριελιάς του Χωριού μας.

Η Αγριελιά είναι δένδρο Αθάνατο.