H Ισμήνη Καπάνταη γεννήθηκε στην Αθήνα το 1939. Παντρεύτηκε τον Βάσο Καπάνταη. Ο Δούκας Καπάνταης είναι γιος της. Διηγήματά της έχουν δημοσιευτεί σε εφημερίδες και περιοδικά• έχει γράψει επίσης κείμενα για ντοκιμαντέρ. Τιμήθηκε με το Βραβείο Χριστιανικών Γραμμάτων (1990) και με το Βραβείο Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών (1992) για το μυθιστόρημα Απειρωτάν και Τούρκων (1990). Έργα της: Επτά φορές το δαχτυλίδι (Εστία 1989)• Απειρωτάν και Τούρκων, μυθιστόρημα (Εστία 1990, Καστανιώτης 2009)• Η Ιστορία της Ιόλης, μυθιστόρημα (Εστία 1992)• Πού πια καιρός, μυθιστόρημα (Εστία 1996)• Στο Κρυφό Σχολειό, παιδικό (Ποταμός 1997)• Ιωνία – Οι Έλληνες στη Μικρασία, λεύκωμα (Αδάμ 1997)• Εκκλησίες στην Κωνσταντινούπολη, λεύκωμα, δίγλωσση έκδοση (Καστανιώτης 1999)• Η Φλώρια των νερών, μυθιστόρημα (Καστανιώτης 1999)• Το άλας της Γης, μυθιστόρημα (Καστανιώτης 2002)• Εμείς έχουμε Εμάς, μυθιστόρημα (Καστανιώτης 2007)• Οκτώ φορές το δαχτυλίδι, μυθιστόρημα (Καστανιώτης 2008)• Κυνική ιστορία, μυθιστόρημα (Καστανιώτης 2008)• Με θέα τη ζωή, μυθιστόρημα (Καστανιώτης 2009)• Σικελικός Εσπερινός, μυθιστόρημα (Καστανιώτης 2013)• Αστική οικία στο Χαλάνδρι, μυθιστόρημα (Ίκαρος 2017). Το τελευταίο βιβλίο της, το ιστορικό μυθιστόρημα Το βρωμερόν ύδωρ της λήθης (Ίκαρος 2020), μας έδωσε την αφορμή για τη συνέντευξη που ακολουθεί.

Όπως γράφω και στο εισαγωγικό σημείωμα του βιβλίου, με απασχολούσε ανέκαθεν η σχέση μας με το παρελθόν και ο τρόπος με τον οποίο το προσεγγίζουμε. Τα ίδια γεγονότα, ιδωμένα από διαφορετική σκοπιά χρόνου ή τόπου, αλλάζουν. Ξαναδιαβάζοντας τώρα κείμενα που αφορούν στη δημιουργία του νεοελληνικού κράτους θα ήταν αδύνατον, νομίζω, να μη διαπιστώσουμε τις απίστευτες ομοιότητες στη συμπεριφορά των Ελλήνων εκείνης της εποχής, ως μέλη της κοινωνίας του απελεύθερου πλέον κράτους, και των σημερινών Ελλήνων.

Στην Ελληνική Νομαρχία υπό Ανωνύμου του Έλληνος, κείμενο που δημοσιεύτηκε το 1806, ο συγγραφέας ψέγει τους συμπατριώτες του που ζουν στην ξενιτιά επειδή δεν ενδιαφέρονται για την πατρίδα τους έχοντας, όπως γράφει, πιει «το βρωμερόν ύδωρ της λήθης».

Έως την απελευθέρωση, οι υπόδουλοι Έλληνες ζούσαν οργανωμένοι σε μικρές κοινότητες, όταν όμως ιδρύεται το κράτος και τα όρια διευρύνονται, αρχίζει, ανάμεσα στα άλλα, τα βεβαίως, πολύ σημαντικά και αξιοθαύμαστα, και ένας άλλος, όχι ένδοξος αγώνας, ένας αγώνας για το ποιος και πώς θα ωφεληθεί προσωπικά περισσότερο, συνεπώς: αυτόχθονες, ετερόχθονες κ.λπ., κ.λπ.

Δεν είμαι ιστορικός, θα έλεγα ωστόσο ότι, λίγο ως πολύ, τόσο ο απελευθερωτικός αγώνας όσο και οι δύο εμφύλιοι άφησαν στον τόπο μας πληγές χαίνουσες επί μακρόν.

Πριν από την ίδρυση του ελεύθερου κράτους, οι υπόδουλοι Έλληνες, αν εξαιρέσει κανείς τους κλέφτες και τους κατοίκους απομακρυσμένων περιοχών, όπως το Σούλι και τα Άγραφα, ζούσαν ενταγμένοι σε κοτζαμπασιλίκια και αρματολίκια. Πάνω ψηλά ο Τούρκος που τους άρμεγε και από κάτω οι κοτζαμπάσηδες και οι αρματολοί, οι οποίοι ήταν κατά κάποιον τρόπο οι άρχοντές τους.

Δεν νομίζω ότι η συμπεριφορά τους, ως οικογένεια, θα χαρακτηριζόταν ιδιόρρυθμη. Ήταν μια ισχυρή και πολύ πλούσια οικογένεια• ιδιόρρυθμη, ίσως, θα μπορούσε να χαρακτηρίσει κανείς τη συμπεριφορά του Οδυσσέα Κάμπαση, του Άρχοντα, ο οποίος ενώ εκτιμούσε και θαύμαζε για το ήθος του τον νεότερο γιο του, Γιώργη, δεν ήταν διατεθειμένος να απομακρύνει τον πρωτότοκο, άνθρωπο πολύ προσγειωμένο και ιδιοτελή, τον οποίο, κατά κάποιον τρόπο, τον χειριζόταν ως εργαλείο.

Θα έλεγα ότι κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει μόνον στο βιβλίο μου, συνέβαινε, συμβαίνει και ας ευχηθούμε ότι, παρά τις τρομαχτικές τεχνολογικές αλλαγές των τελευταίων χρόνων, θα εξακολουθήσει να συμβαίνει παντού, στον αιώνα τον άπαντα.

Η στάση του είναι, νομίζω, συνεπής με την προσωπικότητά του. Όταν ο γιος του τού δηλώνει ότι την κοπέλα την αγαπά, δεν φέρνει αντίρρηση επειδή ξέρει ότι ακόμα κι αν αρνηθεί, η άρνηση θα είναι άνευ αποτελέσματος, δεν διευκολύνει όμως τα πράγματα ελπίζοντας ότι και τούτου του έρωτα η φλόγα κάποια στιγμή θα σβήσει.

Επειδή είμαστε τμήματα της Ιστορίας μας, αυτό πιστεύω, μας ενδιαφέρει συνεπώς ο εαυτός μας. Εμπεριέχουμε το παρελθόν μας• άρα, διαβάζοντας Ιστορία, κατά κάποιον τρόπο «κοιταζόμαστε στον καθρέφτη».

Μπορούν, ενδεχομένως, να τους κινήσουν το ενδιαφέρον για μια συγκεκριμένη ιστορική περίοδο ή κάποιο γεγονός, την Ιστορία όμως τη γνωρίζεις διαβάζοντας Ιστορία.

Το βιβλίο Όλα αυτά που κουβαλάς της Δάφνης Καψάλη (Εκδόσεις Sestina).

Αν τους ενδιαφέρει η ιστορία της δημιουργίας του νεοελληνικού κράτους, στο εισαγωγικό σημείωμα του βιβλίου μου αναφέρω ορισμένες από τις πηγές• ας επιλέξουν.